Dziewczęce lata. młodość w poleskim sztetlu (Wydawnictwo Naukowe PWN)

Dziewczęce lata. Młodość w poleskim sztetlu to debiut literacki Racheli Fajgenberg (Feigenberg, 1885-1972), pisarki stwarzającej w językach jidysz i hebrajskim, jednej z najpopularniejszych żydowskich autorek i publicystek okresu międzywojennego, dziś typowo zapomnianej.

To jedna z pierwszych żydowskich żeńskich autobiografii, opisująca dzieciństwo i młodość żydowskiej dziewczynki spędzone w Lubaniu w guberni mińskiej (teraz Białoruś) na przełomie XIX i XX wieku, opublikowana w odcinkach na łamach petersburskiego miesięcznika „Dos Lebn" w 1905 roku.

Autorka ukazuje w tekście swoją rodzinę z obu stron, życie codzienne sztetla upływające w rytmie pór roku i świąt religijnych oraz własny proces dorastania. Dążenie do otrzymania edukacji pokaźniejszej przeważnie przystępna dla żydowskich dziewcząt, obserwacja różnic społecznych pomiędzy sobą a bratem, fascynacja literaturą piękną, zezwalającą na ucieczkę od rzeczywistości składają się na skrupulatnie skomponowaną opowieść o poszukiwaniu własnej tożsamości u młodej dziewczyny, funkcjonującej w świecie ściśle dostosowywanym przez normy religijne.

Autobiografia kończy się śmiercią matki i opuszczeniem sztetla poprzez nastoletnią narratorkę oddaną pod opiekę babki. Jakkolwiek Fajgenberg zmieniła w autobiografii niektóre detale umożliwiające identyfikację (jak nazwy miejscowości czy imiona opisywanych osób), nie ulega wątpliwości, że tekst ten oddaje jej osobiste doświadczenia.

Stanowi on dziś cenne źródło do poznania kobiecego aspektu konwencjonalnego życia żydowskiego i żeńskiego spojrzenia na różnice między położeniem kobiet i panów w ramach tej samej społeczności. Z założenia przeznaczony dla żydowskiego odbiorcy i nietłumaczony dotąd na inne języki, tekst pokazuje także wewnętrzne żydowskie spojrzenie na stosunki chrześcijańsko-żydowskie widziane z perspektywy sztetla.

Autobiografia uderza dodatkowo niezwykłym bogactwem szczegółów etnograficznych, pokazując czytelnikowi konwencjonalne żydowskie miasteczko widziane od innej typowo strony. W serii ukazały się: Ludwig Kalisch, Obrazki z moich lat chłopięcych Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM I Najstarsze pamiętniki Żydów krakowskich: Meir ben Jechiel Kadosz z Brodu, Zwój pana Meira, Jom Tow Lipmann Heller, Zwój nienawiści Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM II Estera Rachela Kamińska, Boso poprzez ciernie i kwiaty.

Memuary „matki teatru żydowskiego" Mordechaj Aron Gincburg, Awiezer. Wyznania maskila Beniamin R., „Płonęli gniewem". Autobiografia młodego Żyda