Przewodnik do ćwiczeń z geologii (Wydawnictwo Naukowe PWN)

Tytuł Przewodnik do ćwiczeń z geologii Autorzy Piotr Czubla, Włodzimierz Mizerski, Ewa Świerczewska-Gładysz Język polski Wydawnictwo Wydawnictwo Naukowe PWN ISBN 978-83-01-19985-2 Rok wydania 2018 Warszawa Wydanie 3 ilość stron 320 Format mobi, epub Spis treści Przedmowa do wydania trzeciego 11 Wstęp 13 1 Budowa, postać i skład chemiczny minerałów (Piotr Czubla) 15 PYTANIA KONTROLNE 25 ĆWICZENIE 26 2 atrybuty fizyczne minerałów (Piotr Czubla) 27 PYTANIA KONTROLNE 33 ĆWICZENIA 34 3 Makroskopowe oznaczanie minerałów (Piotr Czubla) 35 3.1. Kwarc i inne postacie krzemionki 36 3.1.1. Rozpoznawanie 38 3.1.2. Obecność 39 3.2. Skalenie 40 3.2.1. Rozpoznawanie 40 3.2.2. Obecność 42 3.3. Skaleniowce (skalenoidy albo foidy) 43 3.4. Miki (łyszczyki) 43 3.4.1. Rozpoznawanie 44 3.5. Amfibole i pirokseny 45 3.5.1. Rozpoznawanie 46 3.6. Oliwiny 47 3.6.1. Rozpoznawanie 48 3.7. Granaty 48 3.8. Turmaliny 49 3.9. Inne krzemiany i glinokrzemiany 49 3.10. Tlenki i wodorotlenki 52 3.11. Siarczki 54 3.12. Fosforany 56 3.13. Węglany 56 3.14. Siarczany 58 3.15. Halogenki 59 3.16. Pierwiastki rodzime 60 PYTANIA KONTROLNE 60 ĆWICZENIA 61 4 Skały – podział i cechy rozpoznawcze (Piotr Czubla) 62 4.1. Klasyfikacja skał 62 4.2. Rozpoznawanie skał 65 4.3. Parametry rozpoznawcze skał 65 5 Skały magmowe (Piotr Czubla) 68 5.1. Geotektoniczna pozycja skał magmowych 69 5.2. Skład mineralny skał magmowych 70 5.3. Budowa wewnętrzna skał magmowych 72 5.4. Facje skał magmowych 78 5.5. Klasyfikacja skał magmowych 80 5.5.1. Plutoniczne i wulkaniczne skały kwaśne 82 5.5.2. Plutoniczne i wulkaniczne skały obojętne (pośrednie) 83 5.5.3. Skały żyłowe 85 5.5.4. Skały piroklastyczne 86 5.6. Przegląd skał magmowych i miejsca ich występowania w Polsce 87 5.6.1. Skały kwaśne 87 5.6.2. Skały obojętne 89 5.6.3. Skały zasadowe 90 5.6.4. Skały ultrazasadowe 90 5.7. Makroskopowy opis skał magmowych 91 PYTANIA KONTROLNE 94 ĆWICZENIA 95 6 Skały osadowe (Piotr Czubla) 96 6.1. Skład skał osadowych 96 6.2. Skały okruchowe (terygeniczne, detrytyczne albo klastyczne) i rezydualne (wietrzeniowe) 99 6.2.1. Budowa wewnętrzna skał okruchowych 100 6.2.2. Przegląd skał okruchowych i rezydualnych 107 6.2.2.1. Psefity 107 6.2.2.2. Psamity 108 6.2.2.3. Aleuryty 111 6.2.2.4. Pelity i właściwe skały ilaste 112 6.2.3. Makroskopowy opis skał klastycznych 114 6.2.4. Skały rezydualne 114 6.3. Skały organogeniczne i chemogeniczne (chemiczne) 115 6.3.1. Skały węglanowe 115 6.3.1.1. Wapienie 115 6.3.1.1.1. Ważniejsze typy wapieni 117 6.3.1.2. Dolomity 120 6.3.1.3. Syderyty 121 6.3.2. Skały krzemionkowe niedetrytyczne 122 6.3.3. Skały fosforanowe 123 6.3.4. Skały siarczanowe i solne (ewaporaty) 124 6.3.5. Kaustobiolity (organogeniczne skały palne) 125 PYTANIA KONTROLNE 128 ĆWICZENIA 128 7 Skały metamorficzne (Piotr Czubla) 129 7.1. Warunki metamorfizmu 130 7.2. Warianty metamorfizmu 130 7.3. Facje metamorfizmu 133 7.4. Minerały skałotwórcze skał metamorficznych 135 7.5. Budowa wewnętrzna 136 7.6. Klasyfikacja skał metamorficznych 139 7.7. Przegląd ważniejszych skał metamorficznych 140 7.7.1. Skały facji zeolitowej, subzieleńcowej i zieleńcowej (metamorfizm niskiego stopnia) 140 7.7.2. Skały facji epidotowo-amfibolitowej, amfibolitowej i łupków glaukofanowych (metamorfizm przeciętnego stopnia) 142 7.7.3. Skały facji granulitowej i eklogitowej (metamorfizm wysokiego stopnia) 144 7.7.4. Skały facji hornfelsowej i sanidynowej (kontaktowo-metamorficzne) 144 7.7.5. Skały metamorfizmu dyslokacyjnego (dynamometamorfizmu) 146 7.7.6. Skały ultrametamorficzne 147 7.8. Skały górnego płaszcza 147 7.9. Makroskopowy opis skał metamorficznych 148 PYTANIA KONTROLNE 148 ĆWICZENIA 149 8 Stratygrafia (Włodzimierz Mizerski, Ewa Świerczewska-Gładysz) 150 8.1. Względny wiek skał i procesów geologicznych 150 8.1.1. Biostratygrafia 150 8.1.1.1. Powstawanie skamieniałości 151 8.1.1.2. Znaczenie skamieniałości 153 8.1.1.3. Jednostki biostratygraficzne 156 8.1.1.4. Systematyka i nomenklatura paleontologiczna 158 8.1.2. Litostratygrafia 159 8.1.2.1. Jednostki litostratygraficzne 161 8.1.3. Metody diastroficzne ustalania względnego wieku skał i procesów geologicznych 161 8.1.4. Inne metody ustalania względnego wieku skał 164 8.2. Bezwzględny wiek skał 164 ĆWICZENIA 166 9 Przegląd systematyczny skamieniałości – bezkręgowce (Ewa Świerczewska-Gładysz) 170 9.1. Typ: gąbki (Porifera) 170 9.1.1. Archeocjaty (Archaeocyatha) 171 9.1.2. Gąbki wapienne (Calcispongea) 171 9.1.3. Gąbki szklistoszkieletowe (Hyalospongea) 172 9.1.4. Gąbki zmiennoszkieletowe (Demospongiaea) 173 9.1.5. Stromatoporoidy (Stromatoporoidea) 174 9.2. Wariant: parzydełkowce (Cnidaria) 175 9.2.1. Gromada: koralowce (Anthozoa) 176 9.2.1.1. Denkowce (Tabulata) 177 9.2.1.2. Koralowce czteropromienne (Rugosa) 178 9.2.1.3. Koralowce sześciopromienne, madreporowe (Scleractinia) 179 9.3. Rodzaj: ramienionogi (Brachiopoda) 180 9.4. Rodzaj: mszywioły (Bryozoa) 185 9.5. Wariant: pierścienice (Annellida) 186 9.6. Rodzaj: stawonogi (Arthropoda) 187 9.6.1. Gromada: trylobity (Trilobita) 187 PYTANIA KONTROLNE 190 ĆWICZENIE 190 9.7. Typ: mięczaki (Mollusca) 191 9.7.1. Gromada: małże (Bivalvia) 192 9.7.2. Gromada: ślimaki (Gastropoda) 195 9.7.3. Gromada: głowonogi (Cephalopoda) 197 9.7.3.1. Podgromada: łodzikowate (Nautiloidea) 198 9.7.3.2. Podgromada: amonitowate (Ammonoidea) 200 9.7.3.3. Podgromada: pochewkowce (Coleoidea) 206 9.7.3.3.1. Rząd: belemnity (Belemnitida) 206 9.8. Wariant: półstrunowce (Hemichordata) 208 9.8.1. Gromada: graptolity (Graptolithina) 208 9.9. Rodzaj: szkarłupnie (Echinodermata) 210 9.9.1. Gromada: jeżowce (Echinoidea) 211 9.9.2. Gromada: liliowce (Crinoidea) 213 PYTANIA KONTROLNE 215 ĆWICZENIE 216 10 Mikroskamieniałości (Ewa Świerczewska-Gładysz) 217 10.1. Królestwo: protisty (Protista) 217 10.1.1. Rodzaj: korzenionóżki (Rhizopoda) 218 10.1.1.1. Gromada: otwornice (Foraminifera) 218 10.1.2. Rodzaj: promienionóżki (Actinopoda) 220 10.1.2.1. Gromada: radiolarie, promienice (Radiolaria) 220 10.1.3. Rodzaj: orzęski (Ciliata) 220 10.1.3.1. Nadrodzina: kalpionellidy (Calpionellidae) 220 10.1.4. Typ: złocienice (Chrysophyta) 221 10.1.4.1. Gromada: okrzemki (Bacillariophyceae, Diatomeae) 221 10.1.4.2. Gromada: kokolitowce (Coccolithophorales) 222 10.2. Królestwo: zwierzęta (Animalia) 223 10.2.1. Wariant: stawonogi (Arthropoda) 223 10.2.1.1. Gromada: małżoraczki (Ostracoda) 223 10.2.1.2. Gromada: skrzelonogi, liścionogi (Branchiopoda) 224 10.2.2. Typ: strunowce (Chordata) 225 10.2.2.1. Gromada: konodonty (Conodonta) 225 10.3. Królestwo: rośliny (Plantae) 227 10.3.1. Pyłki i zarodniki 227 PYTANIA KONTROLNE 230 ĆWICZENIE 230 11 Skamieniałości roślinne (Ewa Świerczewska-Gładysz) 231 11.1. Królestwo: rośliny (Plantae) 231 11.1.1. Glony (Algae) 232 11.1.2. Gromada: rośliny telomowe, osiowe (Embryophyta) 233 11.1.2.1. Najstarsze rośliny lądowe 233 11.1.2.2. Paprotniki (Pteridophyta) 234 11.1.2.2.1. Podgromada: widłakowe (Lycophytina) 234 11.1.2.2.2. Podgromada: skrzypowe (Sphenophytina) 236 11.1.2.2.3. Podgromada: paprociowe (Pterophytina) 238 11.1.2.3. Rośliny nasienne (Spermatophyta) 239 11.1.2.3.1. Podgromada: nagozalążkowe wielkolistne (Cycadophytina) 240 11.1.2.3.1.1. Klasa: paprocie nasienne (Pteridospermopsida) 240 11.1.2.3.1.2. Klasa: sagowce (Cycadopsida) 242 11.1.2.3.1.3. Klasa: benetyty (Bennettitopsida) 242 11.1.2.3.2. Podgromada: nagozalążkowe drobnolistne (Pinophytina) 243 11.1.2.3.2.1. Klasa: kordaity (Cordaitopsida) 243 11.1.2.3.2.2. Klasa: szpilkowe, iglaste (Coniferophyta) 244 11.1.2.3.2.3. Klasa: miłorzębowe (Ginkgopsida) 245 11.1.2.3.3. Pogromada: okrytozalążkowe, okrytonasienne (Angiospermae) 246 PYTANIA KONTROLNE 248 ĆWICZENIE 249 12 Planisekcja (Włodzimierz Mizerski) 250 12.1. Bieg i upad granic (powierzchni) geologicznych 250 12.2. Struktury geologiczne na mapach planisekcyjnych 251 ĆWICZENIA 257 13 Intersekcja (Włodzimierz Mizerski) 260 13.1. Zależność przebiegu linii intersekcyjnych od ukształtowania terenu 260 13.1.1. Intersekcja w obszarze urzeźbionym o budowie płytowej 261 13.1.2. Intersekcja w obszarze urzeźbionym o warstwach (powierzchniach) nachylonych 262 13.2. Wyznaczanie linii intersekcyjnej na mapie 263 13.3. Wyznaczanie biegu i upadu powierzchni na podstawie linii intersekcyjnej 267 ĆWICZENIA 268 14 Profile i przekroje geologiczne (Piotr Czubla) 270 14.1. Przykłady interpretacji profili geologicznych 276 14.2. Zasady interpretacji przekrojów geologicznych 279 PYTANIA KONTROLNE 284 ĆWICZENIA 285 15 Kompas geologiczny (Włodzimierz Mizerski) 286 15.1. Budowa kompasu 286 15.2. Pomiar parametrów zalegania powierzchni 287 15.3. Pomiar orientacji prostej 289 15.4. Pomiar wysokości względnych 290 16 Dokumentacja odsłonięć (Włodzimierz Mizerski) 292 16.1. Obserwacje litologiczne 292 16.2. Obserwacje stratygraficzne i paleontologiczne 293 16.3. Obserwacje i pomiary tektoniczne 294 16.4. Obserwacje hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie 294 16.5. Obserwacje współczesnych procesów geodynamicznych 295 16.6. Dokumentacja odsłonięcia 295 Literatura uzupełniająca 297 tabelka stratygraficzna 300 Indeks rzeczowy 302