Homo militans (Wydawnictwo Naukowe PWN)

Następna po Homo nobilis odsłona badań nad wzorami i wzorcami osobowymi, które w każdej epoce kształtują postawy i styl życia ludzi. Tym razem autorka na podstawie źródeł, przede wszystkim kronikarskich, analizuje sylwetkę wzorcowego wojownika i rycerza w przeciętniewiecznej Polsce. Jakie powinien mieć cechy? Jakie umiejętności? Jak powinien innowacyjnać w walce i w życiu powszednim? Czego od niego wymagał władca, a czego rodzina? Przy okazji poszukiwania odpowiedzi na te pytania poznajemy barwną panoramę przeciętniewiecznej Polski, a zwłaszcza życia jej elity. Rycerskie wzory i wzorce osobowe w średniowiecznej Polsce to zjawisko wyjątkowo ciekawe, lecz też stosunkowo niedużo przebadane. Powstało wprawdzie mnóstwo opracowań na temat etosu rycerskiego, obyczajów i wzorów rycerskich, lecz większość z nich poświęcona jest kulturze zachodniej. To w niej bowiem narodził się i ukształtował ten średniowieczny rycerski ideał przyjmowany następnie na gruncie polskim. Nadal brakuje jednak portretu idealnego polskiego rycerza. Nie dysponujemy przecież źródłami na miarę świeckiej literatury zachodnioeuropejskiej, zwłaszcza barwną epiką i liryką rycerską. Musimy zadowolić się rodzimymi przekazami narracyjnymi, w postaci kronik – poczynając od dzieł Galla Anonima, a na Janie Długoszu kończąc. Specyfika tych tekstów niesie ze sobą oczywiste ograniczenia,równocześnie umieszcza nas bliżej życia w przeciętniewiecznej Polsce. Dlatego umożliwia uchwycenie faktycznie pożądanych wtedy wzorów i wzorców osobowych oraz na ukazanie wielu wytwarzających je uwarunkowań i składników zbieżnych z obcym pierwowzorem i typowych dla Polski wieków przeciętnych. Rycerskie wzory i wzorce osobowe są dodatkowo dlatego tak niezwykle pokaźne, iż wpłynęły na ukształtowanie się norm postepowania szlachty, a – co za tym idzie – widoczne są także w późniejszych wzorcach powstańczych, niepodległościowych i obywatelskich. Co więcej, większość z nich pozostaje aktualna w czasach nam współczesnych.