Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny

Niniejsza praca stanowi pierwszą pokaźniejszą próbę przyjrzenia się prozie dla dzieci i młodzieży oraz jej „starszej siostrze" – baśni z perspektywy genderowej i feministycznej. W pedagogiczną funkcję tej literatury wpisane są społeczne i kulturowe systemy wartości, a więc także komunikaty dotyczące płci.

Utopią jest – słusznie stwierdza Monika Graban-Pomirska – trwanie w przekonaniu, iż pozornie demokratyczna twórczość dla dzieci „stanowi obszar nieskażony ipokazuje bezpieczny świat »ponad podziałami«".

Już sama geneza tzw. Powieści dla dziewcząt kryje chęć sprawowania kontroli nad spontanicznym czytelnictwem młodych pań, które, pogrążone w lekturze romansów, mogły wypaczyć sobie obraz niewieścich powinności.

Aby przeciwstawić się tym wzorom, Klementyna z Tańskich Hoffmanowa pisze przecież Pamiątkę po prawidłowej matce, pierwszy utwór adresowany do dziewcząt, określający role i zadania kobiety. Choćby współczesne definicje traktują powieść dla dziewcząt jako swoisty instruktaż rozwoju.

W Słowniku literatury modnej czytamy, iż pełniła ona i nadal pełni „funkcję inicjacji w zakresie podjęcia przez dorastające czytelniczki przyszłych ról" kobiecych66. Najróżniejsze podejście do potencjalnego czytelnika i czytelniczki zakodowane jest także w adresie.

Mamy powieść „dla dziewcząt" bez tak samo wyraźnego „dla chłopców", podczas gdy za tę ostatnią uchodzi powieść podróżniczo-przygodowa albo najróżniejsze odmiany prozy detektywistycznej. Gdyby – zmieniając oczywiście intencje – podążyć tropem rozumowania Ryszarda Waksmunda, okazałoby się, że owo „dla" kryje zawsze aspekt instrumentalny, intencjonalnie wychowawczy lub wręcz moralizatorski, w przeciwieństwie do określeń przymiotnikowych.

(Fragment Wstępu)