Znaczenie i rozwój kompetencji polskich kierowników projektów informatycznych

Kontekst i cel pracy We współczesnym burzliwym otoczeniu gospodarczym efektywność realizacji projektów jest kompetencją organizacji, posiadającą fundamentalne znaczenie dla jej funkcjonowania i rozwoju. Przez działania o charakterze projektowym są: modyfikowane sposoby pracy organizacji rynkowych, opracowywane i wprowadzane nowe produkty, realizowane zmiany produktów już istniejących.

Organizacje doceniają wyodrębnione ze stałych struktur formy realizacji przedsięwzięć, ponieważ pozwalają one uzyskać nad nimi ulepszoną kontrolę i powiększyć szansę ich powodzenia. Projekty to forma organizacji działań - złożona, interdyscyplinarna i wymagająca zarządzania.

Zarządzanie to jest w pewnym stopniu odmienne od zarządzania działaniami o charakterze ciągłym, nie tylko z powodu interdyscyplinarności,z reguły ze względu na zdefiniowane ograniczenia. Dlatego kierownik projektu, nazywany również jego menedżerem, musi mieć, z jednej strony, wiedzę i umiejętności właściwe roli zarządczej rozumianej w sposób ogólny, z drugiej zaś umiejętności i legitymować się wiedzą unikalną dla pracy w warunkach projektowych.

Całość umiejętności, wiedzy, prezentowanej postawy i innych charakterystyk wytwarza wspólnie kompozycję określaną kompetencjami kierownika projektu. W wielu badaniach wykazano, iż kompetencje zarządzającego projektem są uznawane za jeden z wyraźnych czynników powodzenia projektów.

Wśród obszarów zastosowań, w których są realizowane projekty, należy wyodrębnić projekty informatyczne. Wyodrębnienie to jest uzasadnione wciąż wzrastającym znaczeniem technice informatycznych dla przedsiębiorstw i powszechnością tej technice, wpisanej na stałe w życie każdego człowieka i każdej organizacji.

Projekty IT są obecne we wszelkich branżach, mają również pewną cechę szczególną - ich realizacja jest oparta na pracownikach wiedzy. Kompetencje kierownika projektu to problematyka eksplorowana poprzez badaczy od długiego czasu.

Badania zrealizowane w ciągu ostatnich 20 lat obejmowały różne aspekty, m.in.: identyfikację wymaganych kompetencji, ocenę ich znaczenia, poszukiwanie kompetencji różnicujących, kluczowych czy także związki kompetencji z najróżniejszymi charakterystykami projektów i ich otoczenia.

Wśród prowadzonych badań niewiele jednak było poświęconych kompetencjom kierowników projektów w szczególnym obszarze zastosowań, jakim są technologie informatyczne. Niedostatek ten jest zwłaszcza widoczny w piśmiennictwie polskim.

O ile jest ono bogate w badania empiryczne kompetencji kadry menedżerskiej, o tyle za nieliczne należy uznać szeroko zakrojone badania poświęcone kompetencjom kierowników projektów, niezależnie od obszarów zastosowań, w których są realizowane zarządzane poprzez nich przedsięwzięcia.

Te zaś spomiędzy badań, które skupiają się na kompetencjach kadry zarządzającej projektami IT, traktują kompetencje fragmentarycznie lub są oparte na niewielkich próbach. Pozwala to twierdzić, że istnieje luka poznawcza dotycząca zrozumienia znaczenia poszczególnych kompetencji w pracy polskich kierowników projektów informatycznych.

Zarządzanie projektami, oprócz stanowienia wyodrębnionej profesji, jest istotną kompetencją obszernej części kadry zarządzającej. Niezależnie od tego, czy menedżer sam realizuje projekty, czy również je nadzoruje lub w nich uczestniczy, wiedza i umiejętności - przynależne tej subdyscyplinie nauk o zarządzaniu - są potrzebne i istnieje potrzeba ich kształcenia i rozwoju.

Na potrzebę tę odpowiada równocześnie branża szkoleniowa, jak i szkolnictwo wyższe. Uczelnie wyższe coraz częściej powołują studia podyplomowe o kierunku zarządzania projektami, a choćby tworzą specjalizacje studiów magisterskich.

Nie zidentyfikowano jednak w dorobku polskich akademików badań, które wskazywałyby, jakie kompetencje chcą rozwijać kierownicy projektów IT oraz w jaki sposób chcą to czynić. Wyznaczoną uprzednio lukę należy zatem rozszerzyć o zagadnienia związane z kompetencjami wymagającymi rozwoju, a także przez pytanie o metody i formy rozwoju, zarówno wykorzystywane, jak i pożądane przez kierowników projektów.

Niniejsza praca ma na celu zniwelowanie wyznaczonej powyżej luki. Celem badawczym w ujęciu najmocniej ogólnym jest wzbogacenie istniejącego dorobku w zakresie wiedzy o: znaczeniu kompetencji kierowników projektów informatycznych dla rezultatów ich pracy, różnicach znaczenia kompetencji względem charakterystyk jednostkowych i sytuacyjnych, dążeniach do rozwoju kompetencji oraz o użytkowanych i preferowanych sposobach tego rozwoju.

Ogólne sformułowanie podstawowych pytań badawczych wyznacza zarazem cztery obszary badań ujęte w niniejszej publikacji. 1. Jakie jest znaczenie poszczególnych kompetencji kierowników projektów informatycznych? Które kompetencje mają największe znaczenie? 2.

Czy i w jaki sposób znaczenie to jest najróżniejsze przy odmiennych charakterystykach jednostkowych i kontekstu? 3. Jakich kompetencji dotyczą dążenia rozwojowe kierowników projektów? 4. W jaki sposób dążenia te są w praktyce realizowane? Jak sami kierownicy projektów chcieliby je realizować? Uzyskanie odpowiedzi na powyższe pytania, będące zasadniczym celem podejmowanego poprzez autora niniejszej rozprawy trudu badawczego, wniesie wkład, który będzie ergonomiczny zarówno w rozmiarze naukowym, jak i dla praktyki biznesowej.

Wiedza o znaczeniu kompetencji kierowników projektów informatycznych, o formach i metodach rozwoju poprzez nich preferowanych będzie przydatna dla praktyków w dwóch obszarach: planujących rozwój kompetencji kierowników projektów i modelujących ofertę rynkową działań doskonalenia kompetencji.

Tryb badawczy i struktura pracy W przyjętym trybie badawczym wyszczególniono trzy etapy opisane poniżej. 1. Badania studialne, obejmujące eksplorację istniejącego stanu wiedzy w zakresie kompetencji jako koncepcji, kompetencji menedżerskich i kompetencji kierowników projektów.

2. Etap ten ma charakter przygotowawczy do badań empirycznych, dlatego autor poświęca w nim szczególną uwagę wynikom dotychczasowych badań w zakresie kompetencji kierowników projektów. 3. Badania empiryczne, wykonywane w trzech krokach.

4. Etap ten koncentrował się na opracowaniu i zweryfikowaniu instrumentu badawczego, jego pilotażu, następnie obejmował realizację badań znaczących. 5. Analiza wyników badań, opracowanie wniosków, a także weryfikacja hipotez i odpowiedzi na szczegółowe pytania badawcze.

W strukturze pracy wyznaczono dwie części. Część I obejmuje treści związane z badaniami studialnymi, wytwarzającymi podstawę realizacji badań empirycznych. W rozdziale 1 jest dokonywana analiza: pojęcia kompetencje, podobieństw i różnic ich rozumienia, różnorakości ujęć, struktury i kategoryzacji.

Rozdział ten wprowadza rozumienie pojęć użytkowanych w dalszej treści i ustala podstawy myślenia o kompetencjach kierowników projektów. Rozdział 2 dotyczy postrzegania roli menedżera. Autor poddaje w nim analizie wybrane koncepcje rozumienia roli menedżerskiej, w przekonaniu, że w dużej mierze rola menedżera projektu jest pewnego typu specjalizacją ogólnej roli kierowniczej.

Rozdział 3 jest poświęcony przeglądowi koncepcji i wyników badań kompetencji menedżerskich. Autor demonstruje najróżniejsze ich postrzeganie oraz przygotowuje do krytycznego spojrzenia na obecny stan wiedzy w zakresie kompetencji kierowników projektów.

W rozdziale 4 wprowadzono najważniejsze informacje dotyczące specyfiki zarządzania projektami, zadań związanych z rolą zawodową kierownika projektu oraz specyfiki projektów informatycznych. Rozdział 5 posiada analizę istniejącego dorobku badawczego w zakresie badań kompetencji kierowników projektów.

Autor uwzględnia w nim przegląd zbiorów kompetencji proponowanych w standardach oraz dorobek badań empirycznych w zakresie treści i metodyki. W rozdziale 6 są ujęte najważniejsze dane dotyczące problematyki związanej z ostatnim z postawionych celów - z metodami i formami doskonalenia kompetencji.

Rozdział 7, zamykający studialną część pracy, służy sformułowaniu szczegółowych pytań badawczych i hipotez asygnowanych do weryfikacji. Część II rozprawy obejmuje etapy innowacyjnania badawczego w zakresie przygotowania badań empirycznych i ich realizacji i analiz i wnioskowania.

W rozdziale 8 autor prezentuje założenia obu etapów badań empirycznych - wstępnych i zasadniczych, określa najważniejsze aspekty metodyczne nowoczesnania w badaniach empirycznych, a także opisuje ich przebieg.

Rozdział 9 ukazuje charakterystyki uzyskanej w badaniach znaczących próby badawczej, szczegółowo rysując obraz badanej grupy respondentów. W kolejnych czterech rozdziałach jest zawarta analiza uzyskanych wyników, a także wnioski z nich płynące.

Każdy z nich został skonstruowany według tego samego schematu. 1. Pierwsza część rozdziału jest poświęcona uwagom metodycznym do analiz, w których m.in. Uzasadniono dobór użytkowanych instrumentów analitycznych.

2. Następnie zaprezentowano uzyskane wyniki wraz z komentarzem. 3. Rozdział zamykają podsumowanie i dyskusja otrzymanych wyników. W rozdziale 10 przedstawiono wyniki w zakresie znaczenia kompetencji kierowników projektów informatycznych.

Omówiono uzyskane oceny znaczenia kompetencji w grupach rodzajowych oraz w ujęciu całościowym. Wskazano w nim dodatkowo podzbiór kompetencji o kluczowym znaczeniu - podstawę części analiz w kolejnych rozdziałach.

W rozdziale 11 są prezentowane wyniki oceny różnic znaczenia kompetencji przy różnorodnych uwarunkowaniach oraz analiza tych różnic w ujęciach grup kompetencji, a także całościowo. Szczególną uwagę poświęca się różnicom dotyczącym znaczenia kompetencji kluczowych przy realizacji projektów w podejściach zwinnych - w ostatnich latach dynamicznie zyskujących na popularności w projektach informatycznych.

W rozdziale 12 ujęto uzyskany obraz dążeń rozwojowych kierowników projektów, podejmując próbę wyodrębnienia takich z nich, które są podzielane poprzez obszerniejsze grupy kierowników projektów. W rozdziale 13 zaprezentowano wyniki w zakresie praktyki wykorzystywania i preferencji dla metod i form doskonalenia kompetencji kierowników projektów.

Na końcu zawarto omówienie wyników badań empirycznych. Rozdział 14 zamyka część II rozprawy. Znajduje się w nim podsumowaniem weryfikacji hipotez i uzyskanych odpowiedzi na pytania badawcze w formie refleksji poznawczej.

W uzupełnieniu zawarto w nim ponadto refleksję metodologiczną, obejmującą przemyślenia odnośnie do przyjętej metodyki badań empirycznych. Uwzględniono dodatkowo ważne z dostrzeganych kierunków dalszych badań.

Ograniczenia rozprawy Nakreślona problematyka pracy ma, z punktu widzenia subdyscyplin nauk o zarządzaniu, interdyscyplinarny charakter. Podmiot badania, warunki i realia jego pracy są przedmiotem zainteresowania zarządzania projektami.

Przedmiot badania, koncepcja kompetencji, przynależy do dorobku zarządzania zasobami ludzkimi. Problematyka roli menedżerskiej, menedżeryzm jako zjawisko, jest kwalifikowana do zarządzania organizacjami gospodarczymi.

Wreszcie problematyka rozwoju kompetencji w aspekcie metod i form, z jednej strony, to domena zarządzania zasobami ludzkimi, z drugiej zaś jest podejmowana w dodatku poprzez andragogów. Duży zakres poruszanej problematyki zmusza do przyjęcia na wstępie pewnych założeń odnośnie do zakresu użytkowanych materiałów źródłowych i analiz istniejącego dorobku badawczego.

Przy podejmowaniu decyzji kierowano się, z jednej strony, priorytetami, za podstawową uznając problematykę znaczenia kompetencji, z drugiej zaś istniejącym dorobkiem teoretycznym i empirycznym. W zakresie przedmiotu badania, konstruktu kompetencji i zagadnień powiązanych istnieje pokaźny dorobek polskich badaczy z obszaru zarządzania zasobami ludzkimi, który autor uznał za wystarczający do przyswojenia i wykorzystania jako dobrej siatki pojęciowej.

Zagadnienia menedżeryzmu, a także kompetencji menedżerskich też są szeroko podejmowane w publikacjach polskich badaczy. Dla wymienionej wyżej problematyki jako podstawowe źródła przyjęto publikacje zwarte polskich badaczy, typowo powstałe po 2000 r.

Nieco większy udział prac obcojęzycznych przewidziano w zakresie problematyki kompetencji menedżerskich, gdyż koncentrowano się na takich pozycjach, które konstruowały zbiory kompetencji menedżerów na podstawie wyników badań empirycznych.

O ile opracowania rodzimych badaczy odnoszące się do wyżej wymienionych zagadnień są stosunkowo liczne, o tyle w sytuacji wąsko sformułowanej problematyki kompetencji kierowników projektów sytuacja jest odmienna.

Dotychczasowy dorobek jest niewystarczający do zbudowania obrazu obecnego stanu wiedzy. Stosunkowo ubogi jest też dorobek publikacji zwartych, podejmujących tę problematykę. W zakresie tego stanowczego dla rozprawy zagadnienia podstawowe źródło stanowiły publikacje recenzowane z dorobku światowego.

W tym przypadku autor skoncentrował się dodatkowo na pracach zawierających wyniki badań empirycznych, opracowanych po 2000 r.,, a także na dorobku wypracowanym poprzez stowarzyszenia mistrzowskie kierowników projektów.

W zakresie ostatniego obszaru problemowego - form i metod doskonalenia kompetencji - w niniejszej pracy oparto się typowo na dorobku badaczy zarządzania zasobami ludzkimi, uznając, że jest on wystarczający do opracowania zagadnienia traktowanego jako w pewnej mierze uzupełniające i w zamyśle stanowiącego punkt wyjścia do przyszłych badań.

Tak postawione ograniczenia nie wykluczają jednak tego, iż w każdym obszarze dążono jeszcze do uwzględnienia prac, które kształtowały problematykę, ustanawiając fundamenty koncepcyjne, bez względu na ich pochodzenie i formę.