Proza historyczna Jaana Krossa

Zadawałem sobie pytanie, ile czasu przetrwa sowieckie imperium? Być może cały wiek. W takim razie – myślałem – i ja postaram się przeżyć jeszcze tę setkę. Zaledwie trzynastu lat zabrakło autorowi tych słów Jaanowi Krossowi do jubileuszu stulecia.

Estoński pisarz zmarł w 2007 roku, pozostawiając po sobie spuściznę literacką najwyższej próby. Jego wielopłaszczyznowe i zróżnicowane utwory łączy wspólny mianownik: temat ojczyzny ujęty konserwatywnie, a zarazem nowatorsko i odkrywczo.

Marcin Czerwień poddał analizie duże powieści historyczne Krossa i krótkie, typowo autobiograficzne, opowiadania. Podejmując próbę rekonstrukcji światopoglądu pisarza, prześledził atrybuty formalne jego twórczości.

Tezą przyświecającą monografii pozostaje przekonanie o tym, iż jej bohater za cel postawił sobie stworzenie nowej estońskiej mitologii i cel ów osiągnął....O ile mi wiadomo, jest to pierwsza znaczna praca naukowa w języku polskim dotycząca literatury estońskiej.

W Polsce dotychczas nie było specjalistów zajmujących się problematyką tej literatury. W głównej mierze znajomość literatur i kultur bałtyckich wśród uczonych polskich jest raczej śladowa. Pewien wyjątek stanowi Litwa, znajdująca się najbliżej Polski w sensie geograficznym i związana z Polską poprzez mnóstwo stuleci; jednak i tutaj przeważają studia ściśle historyczne.

Wspomniana luka jest dotkliwa, ponieważ literatury bałtyckie w językach rodzimych, rozwijające się co najmniej od wieku XVIII, są dość bogate i ciekawe, oprócz tego dają niemało materiału do porównania z literaturą polską.

Niestety, na przeszkodzie stoi tutaj hermetyczność języków bałtyckich, która w ogóle utrudnia drogę Bałtów do Europy, a równocześnie odgrywa rolę niezbędnego i niezbywalnego wskaźnika ich narodowej tożsamości....

Z recenzji Tomasa Venclovy, profesora Uniwersytetu Yale