Konkurencyjność rolnictwa polski wschodniej (Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie)

Konkurencyjność jest zagadnieniem o nieprzystępnym charakterze, a jego złożoność uwidacznia się jeszcze mocniej wobec współczesnych wyzwań związanych z procesami globalizacji światowej gospodarki. Niejednoznaczność definiowania, a także pomiaru konkurencyjności dotyczy także rolnictwa. Lukę poznawczą można zidentyfikować zwłaszcza w odniesieniu do badań regionalnej konkurencyjności rolnictwa. Celem pracy była ocena konkurencyjności rolnictwa pięciu województw Polski Wschodniej, tj. Lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego i zidentyfikowanie najważniejszych jej determinant. Realizacji celu głównego służyły postawione pytania badawcze o charakterze metodycznym i poznawczym, dotyczące definiowania konkurencyjności regionalnej rolnictwa, sposobów pomiaru konkurencyjności rolnictwa, roli rolnictwa w gospodarce województw Polski Wschodniej, stanu konkurencyjności rolnictwa w badanych regionach, czynników determinujących możliwości poprawy poziomu konkurencyjności rolnictwa i gospodarstw rolnych, będących podstawowymi podmiotami sektora rolnego w badanych województwach. Cel pracy zrealizowano na podstawie analizy badanego zjawiska na dwóch stopniach agregacji - sektora rolnego, a także gospodarstw rolnych. Pomiaru konkurencyjności rolnictwa w badanych województwach dokonano wieloaspektowo, uwzględniając jednocześnie ocenę potencjału konkurencyjnego (konkurencyjność czynnikowa), jak na dodatek wyników konkurowania (konkurencyjność wynikowa). W ocenie uwzględniono sprawność cząstkową czynników produkcji oraz efektywność całkowitą rolnictwa. Ponadto zaadaptowano piramidę konkurencyjności regionalnej do oceny konkurencyjności rolnictwa w układzie przestrzennym oraz oceniono zależność pomiędzy wybranymi cechami konkurencyjności rolnictwa a poziomem społeczno-gospodarczego rozwoju regionu. Badania wykazały wzrost produktywności całkowitej rolnictwa w większości województw Polski Wschodniej (poza podkarpackim). W województwach lubelskim i podlaskim na wzrost ten wpływ miały równocześnie postęp techniczny, jak i wzrost skuteczności technicznej. W przypadku województwa świętokrzyskiego czynnikiem wzrostu efektywności całkowitej były zmiany produktywności technologicznej, natomiast w warmińsko-mazurskim - zmiany technologiczne. Przeprowadzone w pracy analizy stanowią widoczny wkład do badań w zakresie poszukiwania determinant wzrostu wydajności w rolnictwie. Wynika z nich, iż przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego, a także doświadczenie rolników miały dobry wpływ na wzrost produktywności całkowitej rolnictwa w badanych regionach. Analiza potencjału konkurencyjnego rolnictwa wykazała jego zróżnicowanie w badanych województwach, czego skutkiem są zróżnicowane możliwości konkurowania. Wykorzystanie syntetycznego miernika oceny konkurencyjności odrębnie dla konkurencyjności czynnikowej i wynikowej pozwoliło na wyznaczonie rozbieżności pomiędzy posiadanym potencjałem a efektami konkurencyjności. Stwarza to przesłankę do podejmowania działań służących poprawie efektywności potencjału rolnictwa, zwłaszcza w województwach lubelskim i podlaskim, gdzie różnica między konkurencyjnością czynnikową i wynikową była największa. Badania wykazały istnienie współzależności pomiędzy poziomem konkurencyjności rolnictwa a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego regionu. Wzrost wartości PKB per capita i wartości przeciętnych wynagrodzeń brutto w regionie przyczyniał się do wzrostu konkurencyjności rolnictwa. Ma to swoje przełożenie ergonomiczne, wskazuje bowiem na wagę działań sprzyjających kompensowaniu dysproporcji regionalnych w poziomie rozwoju w Polsce, a także na potrzebę traktowania rolnictwa jako nieodłącznego elementu gospodarki regionalnej. Na niekorzystną pozycję konkurencyjną czterech województw Polski Wschodniej - podlaskiego, lubelskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego wskazują wyniki badań przeprowadzonych z zastosowaniem regionalnego indeksu konkurencyjności rolnictwa. Badania te udokumentowały także dużą rolę kapitału ludzkiego we wzroście konkurencyjności rolnictwa. Z badań prowadzonych na podstawie informacji rachunkowości rolnej z gospodarstw rolnych wynika, iż niekorzystna pozycja konkurencyjna gospodarstw rolnych województw Polski Wschodniej jest z zasady efektem niskiej sprawności użycia czynnika pracy. O efektywności pracy decydowały nie tylko zasoby czynników produkcji i relacje między nimi, lecz także wykształcenie kierowników gospodarstw rolnych. Zidentyfikowanie determinant poprawy konkurencyjności rolnictwa jest problemem badawczym o obszernym znaczeniu ergonomicznym. Z badań wynika, że do czynników wpływających należycie na konkurencyjność należą zwłaszcza wzrost potencjału produkcyjnego gospodarstw rolnych (przez poprawę struktury obszarowej) i poprawa jakości kapitału ludzkiego. Przeprowadzone badania posiadają istotny wkład w rozwój nauk rolniczych i ekonomicznych. Stanowią one próbę wypełnienia luki badawczej z zakresu konkurencyjności sektora rolnego w ujęciu regionalnym, nie tylko ze względów metodologicznych, lecz także empirycznych i poręcznych. Poza walorami poznawczymi i naukowymi wyniki badań mogą stanowić podstawę do formułowania rekomendacji dla polityki gospodarczej oraz regionalnej, a także dla jednostek samorządu terytorialnego w zakresie działań przyczyniających się do wzrostu konkurencyjności sektora rolnego badanych województw.