Finanse behawioralne. Główne założenia i nowe wyzwania

nurt behawioralny jest jednym z wiodących kierunków rozwoju nauki ekonomii i finansów na świecie. Przyczyniły się do tego m.in. Cztery nagrody Nobla z ekonomii, przyznane takim naukowcom jak Herbert Simon (1978), Daniel Kahneman (2002), Robert J.

Shiller (2013) czy Richard Thaler (2017). Ekonomię behawioralną możemy zaliczyć do głównego nurtu i nie jest to już nowatorska, przecierającą swoje ścieżki subdyscyplina ekonomii. Przestała być ona podziemną działalnością, a pisanie artykułów ekonomicznych o jednostkach zachowujących się jak ludzie przestało uchodzić za niepoprawne zachowanie1.

Czym zatem są ekonomia i finanse behawioralne, jaką rolę pełnią w naukach o ekonomii i finansach i jakie mają funkcjonalne znaczenie dla inwestorów? Czy negują one kanony konwencjonalnej ekonomii, czy tylko stanowią ważne uzupełnienie wiedzy o współczesnej ekonomii i finansach? Próbę odpowiedzi na te pytania podjęła autorka w kolejnych rozdziałach niniejszej książki.

Według klasycznej teorii finansów idealny inwestor posiada stałe preferencje, spełniające szereg aksjomatów, zawsze dokonuje stosownych wyborów i generalnie kieruje się maksymalizacją swojej poręczności.

Jednak wraz z upływem czasu okazało się,klasyczne spojrzenie na ekonomię i finanse stało się coraz mniej funkcjonalne w wyjaśnianiu rzeczywistości finansowej i przewidywaniu przyszłości. Z czasem coraz pokaźniejszą uwagę zaczęto poświęcać koncepcjom behawioralnym, stawiającym w centrum sytuację potężnego decydenta.

Homo oeconomicus stał się homo sapiens, człowiekiem rzeczywistym, którego preferencje nie są stałe, niezwykle niejednokrotnie zależą od myślenia intuicyjnego, emocji, jakimi się kieruje, i od formy przedstawienia danego problemu.

Taki inwestor nie podejmuje adekwatnych decyzji z uwagi na ograniczoną racjonalność i nie za każdym razem maksymalizuje swoją ergonomiczność. Wyjątkowo niejednokrotnie posługuje się on szeregiem uproszczeń, które prowadzą do podejmowania błędnych decyzji.

Wynika to często z nieświadomego działania w obrębie systemu instynktownego. Okazuje się, że istnieje niemało czynników, rzekomo nieistotnych z punktu widzenia tradycyjnych teorii ekonomicznych, które w pokaźny sposób tłumaczą rzeczywiste zachowania jednostek.

Do takich czynników zaliczyć możemy determinanty o podłożu psychologicznym, biologicznym, etycznym czy kulturowym. Świeże spojrzenie na ekonomię, zdaniem ekonomistów behawioralnych, powinno uwzględniać zatem oba podejścia: klasyczne – przedstawione za pomocą normatywnych modeli i wskazujące optymalne rozwiązania oraz podejście behawioralne – przedstawione za pomocą modeli deskryptywnych, opisujące rzeczywiste zachowania jednostek.

Rozległa tematyka finansów behawioralnych skłoniła autorkę do podzielenia materiału na dwie części. Pierwsza część pracy analizuje zachowanie inwestorów, natomiast druga opisuje zachowanie rynku – w świetle teorii finansów behawioralnych.

W części pierwszej przedstawione zostały główne założenia konwencjonalnej teorii finansów, a także behawioralne teorie inwestowania. Na początku opisano historię ryzyka i przedstawiono podstawowe założenia konwencjonalnej teorii finansów na przykładzie teorii oczekiwanej ergonomiczności.

W ramach tego rozdziału opisano na dodatek najważniejsze aksjomaty warunkujące racjonalne preferencje jednostek. W rozdziale drugim autorka wprowadza Czytelnika w podstawowe pojęcia z zakresu ekonomii i finansów behawioralnych.

Szczególną uwagę poświęcono założeniom teorii perspektywy, a także efektowi predyspozycji. W kontekście finansów behawioralnych istotne są jeszcze przyczyny i motywy jakimi kierują się inwestorzy, podejmując decyzje inwestycyjne.

Zostały one szczegółowo opisane w rozdziale trzecim książki. Okazuje się, że z uwagi na swoją ograniczoną racjonalność nie zawsze podejmują oni optymalne decyzje. W wyniku działania dwóch procesów myślenia – automatycznego i racjonalnego, jednostki wykorzystują cały zespół heurystyk i zniekształceń poznawczych, które bardzo niejednokrotnie prowadzą do podejmowania nieracjonalnych decyzji.

ponadto, oprócz determinant o podłożu psychologicznym, istnieje szereg czynników pozafinansowych, które w istotny sposób wpływają na zachowanie inwestorów. Są to m.in.: różnice międzypłciowe, atrybuty osobowości, kultura z jakiej się wywodzimy czy też uwarunkowania religijne.

Część druga książki dotyczy zachowania się rynku w kontekście finansów behawioralnych. Podobnie jak w części pierwszej, na początku przedstawione zostały główne założenia klasycznej teorii finansów w odniesieniu do wydajności rynku kapitałowego.

Następnie zaprezentowany został rzeczywisty obraz kształtowania się cen akcji na rynku i w tym kontekście omówiono główne anomalie giełdowe. Dwa kolejne rozdziały książki analizują kryzysy finansowe z perspektywy finansów behawioralnych.

Analizie poddano zachowanie się inwestorów w kontekście bieżącej sytuacji gospodarczej związanej z pandemią COVID-19,ponadto zachowanie się cen akcji na rynkach finansowych świata. Coraz trudniej jest w oparciu o klasyczną teorię finansów modelować i interpretować nieprzystępne środowisko finansowe.

W otoczeniu naukowym pojawiają się liczne głosy wysuwające postulat zmienionia konwencjonalnego podejścia i wykładni finansów, opartych z reguły na matematyce. Finanse, które wyrosły z nauki społecznej, jaką jest ekonomia, potrzebują ponownie skupić się na fenomenie, jakim jest człowiek.

Wieloaspektowość uwarunkowań decyzji finansowych nie pozwala ograniczać się jedynie do koncepcji homo oeconomicus, która zredukowała człowieka do racjonalnego czynnika. Finanse behawioralne wydają się bardzo prawidłowym narzędziem deskryptywnym w coraz bardziej złożonej i coraz mniej przewidywalnej rzeczywistości finansowej.