Białe futra i inne opowiadania

Pierwszy przekład zbioru opowiadań Fradl Sztok (Gezmlte ercejlungen, 1919) ujawnia enigmatyczny, prawie zapomniany talent nie tylko w zakresie literatury żydowskiej, ale w całej historii literackiego modernizmu. Niepozbawione autobiograficznych odniesień historie osadzone są w dwóch przeróżnych światach. Większość z nich opisuje życie społeczności w galicyjskich miasteczkach, pozostała część dzieje się w Ameryce. To właśnie w Nowym Jorku Fradl Sztok, jako poetka, zyskała rozgłos w środowisku artystycznej bohemy. Pisarstwo Sztok łączy w sobie eksperymenty formalne rozbijające klasyczne formy narracji w stylu Virginii Woolf,, a także zagadnienia tożsamości w klimacie prozy Sylvii Plath, a wspólnym ogniwem biograficznym trzech pisarek jest zmaganie się z chorobą psychiczną. Choć mało wiemy o jej życiu, a spuścizna literacka, którą pozostawiła jest niewiele znacząca – proza Fradl Sztok stanowi mocny głos w damskiej literaturze jidysz. Opowiadania pulsują od gniewu, napięcia, frustracji, wyciągania rąk po życie i pragnień, dodatkowo tych erotycznych. Pomimo tego, pisarska gra z Czytelnikiem, którą uprawia Sztok, powoduje, że opowiadania nie są mroczne, znamionuje je młodzieńcza ciekawość świata i lekkość.

Bohaterki Sztok uczą się dopiero o sobie mówić, nie za każdym razem posiadają do tego adekwatne narzędzia, co znajduje odzwierciedlenie w sposobie prowadzenia narracji – w zdaniach początkujących się jakby od środka, w urwanych myślach, niejasnych stwierdzeniach. I ten efekt wyraźnie odczuwamy w lekturze. Sztok chce, byśmy i my się poczuli czasem zagubieni. Tego efektu jej prozy nie da się jednak sprowadzić tylko do poszukiwania nowego głosu młodych kobiet, bo bohaterami Sztok, niejednokrotnie pierwszoplanowymi, są także mężczyźni. Zagubieni, niespełnieni, nieporadni. Wyrzuceni ze swych tradycyjnych ról albo w konwencjonalnych rolach nie umiejący się odnaleźć

Z przedmowy Karoliny Szymaniak

Przekład z języka jidysz.

Fradl Sztok (1888?-1952?) – urodzona w Galicji, emigrowała do Nowego Jorku jako młoda dziewczyna. Poetka, reformatorka sonetu w jidysz, należała do grupy literackiej Di Junge. Opublikowała mało tekstów prozą. Niedużo wiemy także o jej życiu, w latach 30. Wycofała się z życia publicznego, być może spędziła kilka lat w zakładzie psychiatrycznym, być może wyszła za mąż i zmieniła nazwisko. W twórczości nieraz poruszała tematy emigracji i damskich oczekiwań, ponadto tych erotycznych.