Szkice o codzienności uchodźców z Królestwa Polskiego w Rosji (1915-1918)

Bez względu na wszystko po 1915 r. Poważnej zmianie ulega międzygrupowa asymetria między Polakami i Rosjanami. W dobrym świetle stawiano tułaczy, w złym -gospodarzy. Ten efekt jednorodności społecznej wyrażał się w przekonaniu, że, "oni [tj. Rosjanie] są za każdym razem tacy sami" - czyli wrogo do przybyszów z Królestwa nastawieni. Doprowadzenie do realnego styku kultur okazało się niemożliwe. [...] faworyzowanie swych przy równoczesnym deprecjonowaniu obcych składało się na preferencję grupy własnej, lepiej postrzeganej, lepiej ocenianej. Fakt ten nie oznacza jednak, iż uchodźcy realnie generujeli homogeniczne środowisko. Różnie również układały się relacje między przybyszami, a także polskimi organizacjami pomocowymi, komplikując rozumienie takich znaczących kategorii jak tożsamość, mniejszość, większość, swój-obcy, my-oni. [...] Lata 1915-1918 pozostają finałem narodowej batalii z zaborcą carskim o zachowanie kultury i polskości. Spojrzenie precyzyjniejsze, z bliska, prezentuje jednak niuanse tej batalii, z jej chropowatością także po stronie Polaków. (Ze Słowa na zakończenie)