Metafizyczna odyseja (Marek Derewiecki)

Człowiek jest punktem centralnym dzieła stworzenia, lecz też jest odpowiedzialny za jego upadek, a w następstwie tego za powrót. Z winy człowieka całość rzeczywistości tworzonej popadła w gorszy, bo opisany podziałami, czasem i miejscem, sposób istnienia.

Człowiek powinien zatem przywrócić całość stylizacji do Boga. Nauka o powrocie, jego uwarunkowaniach, meandrach i etapach jest znaczącym celem Periphyseonu. W centrum nauczania o powrocie stoi dzieło zbawcze Jezusa Chrystusa.

Eriugena rozwija filozoficzną chrystologię, czyniąc Wcielenie Chrystusa warunkiem możliwości i paradygmatem powrotu. Powstaje tu jednak kolejny problem, a mianowicie kwestia relacji pomiędzy nauką a egzegezą, wiarą i filozofią.

Jan Szkot uważa, iż egzegeza biblijna i naukowe badanie świata uzupełniają się nawzajem, biegną przez podobne etapy i zmierzają ku temu samemu celowi. Założeniem tego przekonania jest fakt, że Księga Pisma i Księga Natury mają tego samego autora – Boga; i tego samego czytelnika – człowieka.

Z tego względu w dyskursie Eriugeny nad wyraz ważną funkcję pełnią analizy biblijnych narracji, jako znaczne źródło wiedzy i ilustracja tez systemowych. (fragment Wprowadzenia) Swoją przygodę ze studium filozofii Jana Szkota Eriugeny rozpoczęłam rozprawą doktorską ogłoszoną w roku 1994 jako monografia pt.

„Neoplatonizm Jana Szkota Eriugeny. Podmiotowe warunki doświadczenia mistycznego w tradycji neoplatońskiej" (Lublin 1994), kontynuowałam w rozprawie habilitacyjnej „Księga Pisma i Księga Natury. Heksaemeron Eriugeny i Teodoryka z Chartres" (Lublin 1999) oraz w książce „Eriugena" (Warszawa 2005).

Zapoznawszy się nieco z filozofią Jana Szkota podjęłam się tłumaczeń jego tekstów, początkując od dzieł ostatnich, choć najefektowniejszych, a mianowicie „Homilii do Prologu Ewangelii Jana i Komentarza do Ewangelii Jana" (Kęty 2000, Altaya -Warszawa 2003, Hachette 2010).

Później przyszedł czas na tłumaczenie „Periphyseonu", którego pierwszy tom został opublikowany w linii „Ad Fontes" w Wydawnictwie Marek Derewiecki w roku 2009, a ostatni, piąty, w roku 2023. W roku 2018 zostało opublikowane polskie tłumaczenie Szkotowego dzieła „O predestynacji" w tomie tłumaczeń pt.

„Jeżeli Bóg istnieje…Wolność człowieka a hipoteza teistyczna" (red. A. Stefańczyk, Lublin 2018). W międzyczasie przygotowałam szereg artykułów i wystąpień konferencyjnych poświęconych filozofii Eriugeny, do których będę się odwoływać ze trafną adnotacją w przypisach.

W prezentowanej tu książce, jak zalecał św. Augustyn, przejrzałam i poprawiłam powstałe wcześniej teksty, czyniąc je niepodzielną częścią zupełnie nowej całości, zwłaszcza że mogłam ją uzupełnić polskimi przekładami tekstów Eriugeny.

Nadałam jej tytuł „Metafizyczna odyseja. Filozofia Jana Szkota Eriugeny". Jestem bowiem przekonana, że w centrum Szkotowego systemu stoi nauka o powrocie człowieka i całej rzeczywistości do Stwórcy, a filozofia Eriugeny rozwija się właśnie w kontekście doktryny powrotu i ze względu na powrót.

Agnieszka Kijewska