W godzinie próby (IPN)

Album jest poświęcony żołnierzom podziemia niepodległościowego w Białostockiem po 1944 r. Ta bogato ilustrowana publikacja, zawierająca ponad 500 fotografii i dokumentów, została przygotowana z reguły w oparciu o materiały archiwalne z zasobu Oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Białymstoku.

W pierwszej części zamieszczono materiały archiwalne dotyczące żołnierzy walczących w strukturach dwóch głównych konspiracyjnych nurtów, tj. Okręgu AK-Wi N Białystok oraz Okręgu NZW Białystok. Czytelnik odnajdzie tu fotografie kadry dowódczej Okręgów, oddziałów, szeregowych żołnierzy oddziałów partyzanckich oraz dokumenty produkowane poprzez podziemie, np.

rozkazy organizacyjne, dzienniki korespondencyjne, wnioski awansowe, wzory pieczęci, przykładową prasę konspiracyjną. Dokumenty te ukazują zakres działalności i stopień zorganizowania białostockich struktur podziemnych oraz uświadamiają legalność konspiracji zbrojnej jako struktury Polskiego Państwa Podziemnego.

W części drugiej zaprezentowane zostały biografie piętnastu wybranych żołnierzy podziemia niepodległościowego. Ukazują one dostatek losów i postaw ludzi, którzy w 1944 r. Podjęli decyzję o trwaniu w oporze wobec systemu komunistycznego oraz skutki tej deklaracji.

Na podstawie raportów funkcjonariuszy UBP/SB oraz dokumentów podziemia można zaobserwować dramatyzm wyborów politycznych, ideowych i moralnych żołnierzy konspiracji zbrojnej. Lektura dokumentów dostarcza wiedzy o tym, jaką cenę płaciło się za wierność ideałom, za sprzeciw wobec nowych, narzuconych władz, za walkę o suwerenność.

W tej części można znaleźć biogramy żołnierzy, którzy za działalność niepodległościową zostali skazani na karę śmierci czy wieloletnie więzienie, a po wyjściu na wolność byli nieprzerwanie inwigilowani, niejednokrotnie pozbawiani pracy, szantażowani.

Przedstawiono tu dodatkowo osoby, które dokonały swoistej przemiany wartości i otwarcie przeszły na stronę dotychczasowego wroga. Prezentowany materiał historyczny odzwierciedla okrucieństwo komunistycznego systemu, wykorzystywane przez organy bezpieczeństwa metody, kompozycje operacyjne, inwigilację, rozpracowywanie oddziałów od środka i ich likwidację, zmuszanie do współpracy.