Rurarz, spasowski – żywoty równoległe. wokół ucieczek ambasadorów prl w grudniu 1981 r. tom 2 1981–2007 (Ipn)

Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce miało przynajmniej dwie konsekwencje w sferze dyplomatycznej, których nie spodziewała się ekipa gen. Wojciecha Jaruzelskiego. 19 grudnia 1981 r. O azyl polityczny w Stanach Zjednoczonych poprosił Romuald Spasowski, ambasador PRL w Waszyngtonie. Cztery dni później na podobny krok zdecydował się polski przedstawiciel w Tokio Zdzisław Rurarz, który został momentalnie przewieziony do USA. Obie ucieczki wywarły szerokie wrażenie na polskiej i światowej opinii publicznej. Dlaczego dyplomaci zdecydowali się na tak radykalne posunięcie? Dlaczego postanowili zerwać z systemem, któremu służyli przez kilkadziesiąt lat? Czy kluczowe okazały się nakaz sumienia i niezgoda na siłowe zdławienie „Solidarności"? Czy w grę wchodziły bardziej prozaiczne względy osobiste? A może widoczną rolę odegrały zachodnie (i nie tylko) służby specjalne? Książka jest próbą odpowiedzi na te pytania.
Tom drugi skupia się na konsekwencjach obu ucieczek, a także na opisie aktywności zbiegłych dyplomatów jako emigrantów. Prośby o azyl implikowały nie tylko skandal dyplomatyczny, ale także konkretne działania komunistycznego rozmiaru sprawiedliwości i służb specjalnych. Doprowadziło to do zaocznego skazania „zdrajców" na karę śmierci, a zarazem do intensywnych prób inwigilacji i ustalenia miejsca zamieszkania zbiegów. Tymczasem jednocześnie Rurarz, jak i Spasowski poprzez całe lata osiemdziesiąte angażowali się w publiczną krytykę polskiej rzeczywistości, a przy tym - w wyjaśnianie własnych motywów innowacyjnania. Czynili to w nieco innej formie: ten pierwszy był skoncentrowany na wystąpieniach publicznych i publicystyce, ten drugi zaangażował się z zasady w przygotowanie jednej, wielkiej publikacji rozliczeniowej. Byli ambasadorzy starali się jeszcze reagować na zmieniajacą się sytuację geopolityczną na świecie, po 1989 r. Sytuowali się jednak na marginesie życia publicznego: zarówno amerykańskiego, jak i emigracyjnego oraz polskiego. W podsumowaniu autor stara się - na podstawie ustaleń poczynionych w obu tomach - przedstawić całościową koncepcję cyklu decyzyjnego, który doprowadził do ucieczek dyplomatów.