Na pograniczach literatury (Universitas)

Teksty zgromadzone w niniejszym tomie dobrano z myślą o jak najszerszej reprezentacji powyższych możliwości, dlatego do współpracy zaproszeni zostali nie tylko historycy i teoretycy literatury, ale także historycy, a także teoretycy historiografii, kulturoznawcy, antropolodzy, socjolodzy, językoznawcy – krótko mówiąc, reprezentanci interdyscyplinarnej definicji pogranicza. Cały materiał podzielony został na trzy bloki tematyczne, stanowiące zarazem propozycje perspektyw, z jakich można konfigurować projekty badawcze asygnowane zagadnieniom pograniczności. Jak w sytuacji wszelkich „miękkich” teorii, wybór ma charakter wyrywkowy i raczej otwiera aniżeli zamyka pewne ujęcia, swoją niepełnością zachęcając wręcz odbiorców do polemik i krytycznych uzupełnień. Już na pierwszy rzut oka widać, że nie wszystkie pogranicza przestrzenne kultury polskiej zostały odnotowane, choć wektory badawczej uwagi idą w rozmaite strony. Spośród ogromnej liczby pisarzy pogranicznych wybrano także sylwetki kierujące uwagę w rejony zapomniane, czasem zupełnie nieobecne, również zaskakujące. Pojawiają się tu pogranicza nad wyraz luźno związane z tradycyjnie rozumianą „kulturą polską” dla zaznaczenia, iż definicja tego pojęcia wymaga gruntownej przebudowy. A także dlatego, iż pogranicza ewokują nie tylko przygraniczność i przekraczanie granic, ale i podają w wątpliwość reguły ich zakreślania. Najważniejszym zamierzeniem autorów tomu była – zaznaczona już w pierwszym tekście Ryszarda Nycza – redefinicja fundamentalnej kategorii „historii literatury polskiej”. W świetle zmian w naukach humanistycznych ostatnich dekad wszystkie trzy terminy składowe nabrały nowych znaczeń. Jeżeli w ogóle porządkowanie produkcji literackiej danego obszaru kultury w formie syntezy historycznoliterackiej ma posiadać jakikolwiek sens, należy na nowo zastanowić się nad tym, czym jest historia, czym literatura oraz co rozumiemy pod pojęciem „polskości”. Dotychczasowe ich wykładnie – mimo że nadal dominują w rzemiośle humanistycznym i na ogół w dydaktyce – nie wytrzymują naporu zmian. Chodzi tu nie tylko o sygnał oczywistości, iż mogą być najróżniejsze historie danej literatury (abstrahując od kwestii, czy i w jaki sposób coś takiego, jak np. „literatura polska” istnieje), lecz i zasugerowanie słabo bądź zgoła nieuwzględnianych w ogóle kryteriów ich konstruowania.