Zielone kasztany (Estymator)

Powieść dla młodzieży, której akcja rozgrywa się pod koniec lat 70-tych XX wieku w Warszawie. Główni bohaterowie, to Irmina i Marek – rodzeństwo nastolatków. Ich problemy i trudne relacje – z najbliższymi, ze światem – stanowią jej motyw przewodni.

Autor zastosował (z powodzeniem!) atrakcyjną metodę narracji, która odbiega od tradycyjnej – nie dopowiada bowiem wszystkiego do końca, dając czytelnikowi przestrzeń na jego własne interpretacje. Na motywach zaczerpniętych z „Zielonych kasztanów" powstał w 1986 roku film pod takim samym tytułem (scenariusz i reżyseria: Wojciech Fiwek).

RECENZJA, KTÓRĄ NAPISAŁA JEŻANNA (2013): Kilkunastoletni Marek mieszka z dziadkiem, matką i młodszą siostrą Irminą. Jest członkiem klubu sportowego i zapalonym piłkarzem, marzy o zagranicznym obozie sportowym.

Ma grono znajomych i jednego wroga (a przynajmniej tak mu się wydaje). Niepokoi się o dziadka, którego czeka poważna operacja. Niepokoi się o matkę, która staje się coraz bardziej nerwowa, smutna i nieobecna.

Martwi się o piękną siostrę, którą aż nadto interesują się jego szkolni koledzy a ona sama buduje wokół siebie mur niedomówień i tajemnic. Przy tym daje się wciągnąć w szkolne, koleżeńskie zatargi, zachowując jednak przy tym wrodzoną wrażliwość i chęć poznania prawdy.

I dążenie do jej wynajdzienia jest właśnie czynnikiem, który determinuje przebieg akcji i sposób odczytania przesłania powieści. Budowa fabuły jest dość prosta ale nie jednowymiarowa. Odszukamy tu przeskoki w czasie, wątki wspomnieniowe, niedopowiedzenia.

Czytanie „Zielonych kasztanów" to jak układanie wieloelementowych puzzli – początkowo wszystko idzie gładko, ale im dalej się posuwamy, tym więcej napotykamy trudności z wpasowaniem optymalnego kawałka.

Nie inaczej jest podczas lektury książki Domagalika. Pełny ogląd wydarzeń dostajemy dopiero po przeczytaniu całości i przemyśleniu pewnych, uwydatnionych przez autora wątków. Co spowodowało narastający dystans między członkami kochającej się przecież rodziny? Co sprawiło, że Irma nie potrafiła porozumieć się z matką a trzymała się blisko dziadka? Jaką rolę odegrało w tej historii spłowiałe zdjęcie z czasów wojny? Dlaczego stary profesor producent oniemiał na widok siostry swojego ucznia? Czy pechowy wypadek Irmy był rzeczywiście do końca przypadkowy? Czy nowo poznana, intrygująca i nieznajoma (czybez dwóch zdań tak całkiem nieznajoma...?) dziewczyna stała się tą, za którą tęsknił bohater? Zaletą książki jest brak jednoznacznych odpowiedzi.

Nie ma tu miejsca na grubo ciosane wątki, jest za to sporo przestrzeni dla własnych domysłów i osobistych odniesień. Być może dlatego właśnie „Zielone kasztany" wywołują to dziwne, zapomniane a przejmujące uczucie...

Powraca atmosfera młodzieńczych buntów i niepokoju i te wszystkie znaki zapytania, którymi naznaczone były kiedyś wszystkie zakręty i skrzyżowania życiowych dróg. Przypominają się nieprzespane noce, pełne nieokreślonych tęsknot...

za kim? za czym? Janusz Domagalik genialnie tworzy atmosferę. Duszny zapach więdnących kwiatów akacji w zamkniętym pokoju koresponduje z nastrojem piętrzących się sekretów rodzinnych, rosnącego oddalenia i niechęci.

Krok po kroku poznajemy kolejne niewiadome, razem z Markiem tropimy wzajemne, dość trudne powiązania zdarzeń i ludzi. A gdy już je poznamy, pozostaje interpretacja. Na ile można potępiać kogoś, kto szukał szczęścia a nieumyślnie skrzywdził innych? Do jakiego stopnia nasza teraźniejszość powiązana jest z zapomnianą już przeszłością? Na ile powinniśmy brać odpowiedzialność za siebie i za swoich bliskich? Jaką rolę odgrywa w naszy życiu rodzina? I jak nieprzystępna i zawiła jest droga do poznania samego siebie? Z całkowitą świadomością, że mój obiektywizm w ocenie książki jest, delikatnie mówiąc, dyskusyjny, polecam lekturę „Zielonych kasztanów".

Moim zdaniem to świetne remedium na chwilowe kryzysy związane z upływem czasu dla pokolenia 30+ i starszego. Ale nie tylko. RECENZJA, KTÓRĄ NAPISAŁ PIOTR CHOJNACKI (zacofany-w-lekturze.pl): Co można wiedzieć pewnego o tych pozornie oderwanych obrazach, myślach, które nie układając się choćby w pojedyncze słowa, zdania, wymykają się niepostrzeżenie, zawsze jednak chyba zostawiając ślad.

I jeśli kiedyś złożą się w jakąś konstrukcję, czy potrafię wtedy odkryć, w jakiej postaci i w jakim momencie pierwszy raz się z nimi zetknąłem? Takie rozważania snuje Marek, wspominając wydarzenia ostatnich miesięcy, próbując rozumieć, co działo się wokół niego i co działo się z nim samym.

Czytelnik nie jest tylko obserwatorem nastoletnich rozterek, staje się ich uczestnikiem, gdy próbuje wraz z bohaterem poukładać w całość okruchy wydarzeń, migawki, retrospekcje, aluzje, napomknienia. Już wydaje się, że zrozumieliśmy, iż złapaliśmy sens wydarzeń, gdy autor dorzuca nowy szczegół i każe nam zmieniać koncepcję.

Obraz rekonstruujemy w ogólnych zarysach: konflikt firma z kolegą z drużyny piłkarskiej, relacje rodzinne: z dziadkiem, siostrą, matką, znajomość z Kaśką. Świat firma znienacka się komplikuje; chłopak musi podejmować decyzje i ponosić ich konsekwencje; jego decyzje wpływają również na los innych.

Gdyby Janusz Domagalik zdecydował się napisać historię kilkunastoletniego firma od początku do końca, od wprowadzenia w rodzinno-szkolno-uczuciowe perturbacje poprzez detale tychże perturbacji do ich rozwiązania, dostalibyśmy pewnie niezłą, lecz chyba niczym się niewyróżniającą powieść młodzieżową.

za pomocą jednego zabiegu konstrukcyjnego Domagalik sprawił jednak, iż jego książka wyłamała się z tego schematu; zaciekawiała i intrygowała, skłaniała do snucia własnych hipotez, wypełniania luk w narracji poprzez odwoływanie do własnych doświadczeń – Marek stawał się przez to kimś bliskim.

W pełni zgadzam się z Jeżanną, iż to „znakomite remedium na chwilowe kryzysy związane z upływem czasu dla pokolenia 30+ i starszego", nie należy jednak przypuszczać, że „Zielone kasztany" posiadają wyłącznie wartość sentymentalną: realia (których zresztą nie ma dużo) trochę spłowiały, sama jednak istota książki – zmagania z coraz bardziej trudnymi relacjami z najbliższymi i światem – pozostały aktualne.