Nic bez boga nic wbrew tradycji (Jacek Bartyzel)

Podstawą ich działania, politycznej aktywności był i jest kwadrylemat: Dios, Patria, Fueros, Rey. Byli i są wierni Bogu, Ojczyźnie, Prawom i Wolnościom Realnym, Królowi. Tylko podkreślanie roli króla, legitymizmu i legalizmu jako zagadnień związanych z panowaniem królewskim, z prawowitością władzy królewskiej odróżnia ich od klasycznych republikanów typu Cycerona.

Osoba króla, legitymującego się „starożytnym” prawem do tronu, a właściwie - w ich rozumieniu - pochodzeniem swojego urzędu i władzy od Boga, jest dla nich osobowym zwornikiem i zarazem gwarantem suwerenności Ojczyzny, obrony Ojczyzny i niezbywalnych praw jednostki ludzkiej.

Historia ich myśli i ruchu, historia sporów intelektualnych i wojen, jakie prowadzili na przestrzeni ostatnich prawie 200 lat, jest tematem tej książki. Publikacja ta jest zarazem swoistym kalendarium, w którym wyjątkowo starannie zapisano historię oporu tradycji wobec rewolucji, wierności Bogu zderzonej z wiarołomstwem nawet wobec człowieka.

Czytelnika Polskiego zainteresuje z pewnością i pobudzi do refleksji kwestia pewnej odmienności losów dwóch - nie tak dawno jeszcze - arcy-katolickich narodów Europy: hiszpańskiego, któremu też poświęcona jest ta książka, i polskiego.

Wydaje się, iż narracja autora pozwala zrozumieć polskiemu czytelnikowi, dlaczego dla karlistów, tradycjonalistów hiszpańskich tak ważny był król, podczas gdy w klasycznej Polsce raczej prawo do uczestniczenia w jego elekcji; dlaczego dla Hiszpanów wiara katolicka i wierność jej była i jest zasadniczym powodem usprawiedliwiającym oddanie życia, a dlaczego w przypadku niegdysiejszych Polaków wiara była mniej pokaźna aniżeli wolność Ojczyzny; dlaczego wreszcie obie te nacje równocześnie ceniły sobie i były gotowe oddać życie w obronie realnych wolności i swobód broniąc ich przede wszystkim przed uroszczeniami własnej władzy - króla z urodzenia albo z wyboru.

Obcując z niniejszym dziełem, jak pisał profesor Jan Kieniewicz w swej recenzji: …mamy do czynienia z wybitną monografią przygotowaną poprzez znawcę europejskich nurtów zachowawczych. [Jest to] perfekcyjne wprowadzenie do hiszpańskiej myśli zachowawczej, ujętej na tle europejskim.

Wynika to nie tylko z erudycji autora, lecz także z precyzji jego myślenia. Na świetnie przypasowanych przykładach demonstruje istotę postawy zachowawczej i dowodzi jej znaczenia w panoramie hiszpańskiej myśli politycznej.

Szereg ważnych zjawisk z dziejów Hiszpanii zyskuje w ujęciu autora świeże i szczególnie ciekawie zaprezentowane ujęcie. (…)Są jednak poważne powody, żeby monografię Jacka Bartyzela przedstawić (…) czytelnikom polskim.

(…) jego intencją było ukazanie karlizmu jako ruchu i doktryny na wskroś kontrrewolucyjnej. A to jest sprawa wymagająca pokaźnej uwagi, ze względu na w całości odmienne doświadczenia polskie. Z perspektywy polskiego poznawania Hiszpanii nad wyraz wyraźne znaczenie ma także zwrócenie uwagi na tradycję las Espanas, czyli koncepcji przeciwstawnej innowacyjnemu nacjonalizmowi”.