Krytyka dziewiętnastowiecznego rozumu (Universitas)

Palimpsest, to słowo-klucz do Pałuby, które pojawiając się w podtytule Snów Marii Dunin Karola Irzykowskiego, metaforycznie wyraża zasadę rządzącą kompilacją jednej z najwybitniejszych polskich powieści XX wieku i zarazem otwiera ją na świeże odczytania. To zachęta do przebicia się przez wierzchnie warstwy dzieła i podróży w głąb, w celu odnalezienia tekstów, do których Pałuba bezustannie wraca,użyć sformułowania autora powieści, „w zarys linii spiralnej”. W trakcie tej podróży natknąć się można zarówno na prace własne Irzykowskiego, jak i na ważne lektury, które niby drogowskazy znajdował młody klerk na swej intelektualnej drodze. Rousseau i Kant, Stendhal i Poe, Nietzsche i Mach, Tetmajer i Sienkiewicz – to tylko niektórzy z przewodników Irzykowskiego i o ich realnym znaczeniu dla Pałuby próbuje rozstrzygać ta rozprawa. Rekonstrukcja nawet najszczególniej hipotetycznych spotkań lekturowych młodego Irzykowskiego pozwala dookreślić metody wybrane przez niego dla zakamuflowania drukiem własnych doświadczeń i zobaczyć w nim zapoznanego acz ważnego prekursora najwybitniejszych dzieł Zachodniego krypto-autobiografizmu.

Niepodważalnym osiągnięciem pracy jest pokazywanie specyfiki miejsca Irzykowskiego na kulturalnej mapie Młodej Polski, czemu towarzyszy jej ponowne wykreślanie od centrum, jakie stanowi Pałuba. Komparatystyczne mnogość, zasięg zestawień, pomysłowość i precyzja ich formułowania są zaiste imponujące. (…) Nie trzeba już teraz rehabilitować Młodej Polski, wiemy, że „tam nasz początek”, ale zrzędny krytyk Irzykowski doczekał się wreszcie portretu artysty z czasów młodości.

Z recenzji prof. Dr hab. Ewy Wiegandt

Dr Marcin Jauksz, literaturoznawca i filmoznawca; w 2010 roku obronił rozprawę doktorską Krytyka dziewiętnastowiecznego rozumu. Źródła i konteksty „Pałuby” Karola Irzykowskiego nagrodzoną na Konkursie im. Konrada i Marty Górskich w 2011 roku; interesuje się psychologizmem w prozie późnego wieku dziewiętnastego i modelującymi się wówczas zasadami kompilacji dzieła literackiego, a także filmowymi adaptacjami dziewiętnastowiecznych powieści; ostatnio tropi też poetów zagubionych na „marginesach cywilizacji”. Stypendysta rządu francuskiego w latach 2008-09. Publikował m.in. W „Wieku XIX”, „Porównaniach”, „Lampie” i „Polonistyce”.