Wincentego skrzetuskiego "prawo polityczne narodu polskiego" (Uniwersytet Śląski)

Polski pijar Wincenty Skrzetuski, żyjący w latach 1745-1791, był szanowanym historykiem, prawnikiem, pisarzem politycznym, nauczycielem, a także tłumaczem doby stanisławowskiej. Do jego ważniejszych dzieł należy zaliczyć "Mowy o głowniejszych materiach politycznych" oraz historie Szwecji i starożytnej Grecji.

W swoich pracach Skrzetuski nieraz nawiązywał do zagadnień moralno-etycznych, stawiając sobie za cel wychowanie korzystnego obywatela łączącego w sobie światopogląd chrześcijański, idee humanitarne, oświeceniowe, nowożytne koncepcje prawnonaturale i etykę opartą na podstawach racjonalnych.

Skrzetuski pozostawał pod silnym wpływem republikańskiej ideologii Mably’ego i Rousseau, a także innych myślicieli oświeceniowych z Monteskiuszem i Beccarią na czele. Najważniejszym dziełem Skrzetuskiego, wydanym w latach 1782-1784, było "Prawo polityczne narodu polskiego".

Pijar spopularyzował w nim obraz ustroju i prawa Rzeczypospolitej obowiązujący przed Sejmem Czteroletnim, propagując konieczność dalszych reform politycznych, społecznych i ekonomicznych w państwie szlacheckim.

Swoją pracę Skrzetuski oparł częściowo na erudycyjnym dziele Gotfryda Lengnicha "Ius publicum Regni Poloniae", które uzupełnił o nowe rozwiązania ustrojowe wprowadzone w Rzeczypospolitej po 1764 roku.

Dokonana w przedmiotowej rozprawie analiza "Prawa politycznego narodu polskiego" umożliwia stwierdzenie, iż było to konkretne kompendium wiedzy o ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej, posiadające miejscami atrybuty traktatu politycznego.

W swym użytkowanym w szkołach podległych Komisji Edukacji Narodowej podręczniku Skrzetuski zaprezentował obszerne spektrum zagadnień odnoszących się zarówno do ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, jak i ustroju sądów.

Podobnie jak dla Monteskiusza, dla polskiego pijara prawo polityczne było tą gałęzią prawa, która regulowała system rządów. Według Skrzetuskiego, na prawo polityczne składały się: sposób sprawowania władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, obrady publiczne oraz prawa i obowiązki wszystkich stanów, funkcjonowanie przeróżnych organów i urzędów, religia, skarb, wojsko, handel, ludność oraz traktaty i umowy z obcymi państwami.

Przeprowadzona w rozprawie analiza "Prawa politycznego narodu polskiego" pozwala na stwierdzenie, że pijar prezentował własne oceny i postulaty reform, które często były kontynuacją głosów i myśli poprzedzających go pisarzy politycznych na czele ze Stanisławem Konarskim.

Analiza poglądów Skrzetuskiego pozwala przyznać mu poczesne miejsce wśród polskich pisarzy politycznych doby stanisławowskiej, bardzo tych tworzących przed Sejmem Wielkim ‒ propagatorów, a nawet projektodawców niektórych reform.