Współpraca przedsiębiorstw a innowacje i transfer technologii - wybrane aspekty (Naukowe Wydawnictwo IVG)

Wyniki rozlicznych badań wskazują, że gospodarki, w których zlokalizowane są przedsiębiorstwa o pokaźnych zdolnościach pionierskich osiągają wyższe stopy wzrostu. Przedsiębiorczość techniczna, innowacyjność i konkurencyjność stały się kategoriami, które odgrywają we współczesnym świecie kluczową rolę. Właściwe ich zrozumienie może w obfitej mierze pomóc wielu przedsiębiorstwom w osiągnięciu sukcesu na rynku. Przedsiębiorstwa nie działają jednak w próżni.

Źródła przewagi przedsiębiorstw na rynku są uzależnione od równowagi między współzawodnictwem a współpracą. Nie ma sprzeczności pomiędzy kooperacją i konkurencją. Współpraca pomiędzy firmami może pomóc w podniesieniu poziomu postępowości celem osiągnięcia lub utrzymania komparatywnej przewagi. Z tego powodu korzyści ze współpracy mogą przewyższyć negatywne efekty związane ze „skrzywieniem” konkurencji i dysekonomią skali. Stanowczo dla minimalnych firm kooperacja w obszarze marketingu i szkoleń czy w badaniach i projektowaniu produktów, może przyczynić się do realizacji kolektywnej ekonomii skali, wpływającej na sprawność sieci. Ekonomia kolektywna prowadzi do rozwiązywania konfliktów, które mogą występować pomiędzy wydajnością, a wydajnością alokacji, przy równoległym dopuszczeniu niepokaźnych firm do osiągnięcia efektów ekonomii skali, celem rozszerzenia konkurencji na rynku zewnętrznym (poza regionem).

Kooperacja odgrywa istotną rolę równocześnie w koncepcji kreowania „środowiska postępowego”, jak i literaturze poświęconej „sieciom” czy „dystryktom przemysłowym”. Współpraca pełni ważną funkcję w przepływie wiedzy, która stanowi fundamentalny składnik w teorii wzrostu i w koncepcji systemów najnowocześniejszych.

Badania nad kooperacją pomiędzy przedsiębiorstwami w stymulowaniu nowoczesności są poprawnie udokumentowane w literaturze międzynarodowej. Prace badawcze nad wzrostem znaczenia kooperacji i produkowanych (sformułowanych) na tej podstawie indykatorach sieciowych, prowadzili pomiędzy innymi M. Dodgson i S. Hinze. Teoria i badania empiryczne wskazują jednocześnie, że zrozumienie istoty i znaczenia kooperacji oraz bliskości przestrzennej dla podziału pracy w innowacjach,, a także jakość i sprawność regionalnych systemów innowacyjnych są w dalszym ciągu niejasne.

Kooperacja sprzyja aktywności nowoczesnej na dwa sposoby:

1. Prowadzi do podziału pracy w działalności postępowej, czyli specjalizacji.

2. Może być kanałem transferu wiedzy – przyczyniając się do redukcji kosztów transakcji, poprzez ograniczenie niepewności i wzrost zaufania, wyjątkowo w sytuacji związków systematycznych i długookresowych.

W literaturze przedmiotu argumentuje się często, że związki między aktorami w podziale pracy innowacyjnej są z natury kooperacyjne. Mogą one być znaczne dla przepływu wiedzy (innowacja przyspiesza kooperację i odwrotnie). Wielu autorów sugeruje, że nie tylko formalne związki kooperacyjne, jak spółki joint venture czy kontrakty badawcze, odpowiedzialne są za transfer wiedzy,także związki nieformalne, jak „wymiana wiedzy” – wzajemna wymiana informacji pomiędzy personelem konkurujących firm.

Polityki nowoczesna krajowa czy regionalna są związane równolegle z zróżnicowanymi komponentami sieci innowacji, faworyzując kooperację horyzontalną, dla ustabilizowania nawyków systemowych, co jest zasadne w krajach wysokorozwiniętych. Stworzone interakcje mają jednak mnóstwo kontekstów: na poziomie przedsiębiorstw (pomiędzy podmiotami, między producentami a odbiorcami, między dostawcami a producentami) i w szerszym otoczeniu instytucjonalnym (ze sferą nauki). Interakcje kształtujące nawyki postępowe zachodzącą w krajach typu „doganiających” jednak częściej w układach pionowych niż poziomych. Te ostatnie są w sposób naturalny zjawiskiem incydentalnym. Nie jest to tym samym anomalia systemowa, jak sugerują programy i instrumenty polityki krajowej i regionalnej ukierunkowane na wsparcie kooperacji horyzontalnej,charakterystyczne zapóźnienie w rozwoju mechanizmów instytucjonalnych, które wymagają czasu.

optymalna zdolność i motywacja podmiotów gospodarczych do ustawicznego poszukiwania nowych technice i używania ich w praktyce prowadzi do wzrostu zarówno konkurencyjności ich, jak i regionu czy kraju, w których funkcjonują. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw decyduje o pozycji Polski na arenie międzynarodowej, a wyjątkowo europejskiej. Aktualnie Polska znamionuje się niskim poziomem nowoczesności, co wpływa na jej niższą konkurencyjność. Dopływ nowoczesnych technice w drodze ich transferu do przedsiębiorstw może poprawić tę sytuację.

Wzrost, a co najmniej utrzymanie poziomu konkurencyjności, nie jest możliwe bez ciągłego przeprowadzania restrukturyzacji przedmiotowej przedsiębiorstw. W podmiotach przemysłowych konsoliduje się to z ciągłym doskonaleniem wytwarzania i wprowadzaniem nowych produktów na rynek. Do tego konieczne jest wdrażanie nowych technice w procesie ich samodzielnego opracowywania lub transferu. Polskie przedsiębiorstwa są w stanie osiągnąć szybszy postęp, lecz tylko wtedy, gdy w należyty sposób będą potrafiły posiąść i spożytkować wiedzę dla należytego wykorzystania potencjału materialnego, finansowego i ludzkiego. Drogą do realizacji tego celu jest wydajny przepływ postępowych technice do przedsiębiorstw.

Transfer technologii to wielowymiarowy cykl a jego wynikiem jest równocześnie wdrożenie, jak i rozpowszechnienie innowacji o charakterze technologicznym. Przedmiotem tego cyklu jest technika oznaczająca nowy stan wiedzy o metodach produkcji.

Na bazie transferowanej wiedzy powstają innowacje, które uważane są za siłę napędową gospodarki i stanowią rezultat rynkowego wdrożenia nowej wiedzy, uważanej współcześnie za kluczowy czynnik wpływający na wielkość i strukturę produkcji. Procesy przenikania zjawisk współpracy postępowej i transferu technice były często omawiane w literaturze przedmiotu, ale w dalszym ciągu pozostają niejasne. Na tej podstawie powstała podstawowa hipoteza badawcza, która jest twierdzeniem, że transfer technice wykonywany w trakcie współpracy przedsiębiorstw z innymi jednostkami gospodarczymi i naukowymi akceleruje procesy innowacyjne w tych pierwszy i przyczynia się do osiągania korzyści wynikających dwukierunkowego transferu wiedzy między organizacjami.

Celem opracowania jest ukazanie wieloaspektowych związków występujących między zjawiskami współpracy i transferu i ich synergiczny wpływ na aktywność nowoczesną przedsiębiorstw.

Praca składa się ze wstępu, ośmiu rozdziałów, spisów bibliografii, tabel i wykresów. Podzielono ją na dwie części. Pierwsza z nich dotyczy znaczenia współpracy dla aktywności postępowej, gdy druga skupia się na determinantach transferu technologii i procesów innowacji.

W pierwszym rozdziale omówiono istotę i rolę współpracy w procesach kreowania nowych technologii. Wyznaczono na etymologię tego pojęcia wraz z przybliżeniem wielu kryteriów jego podziału.

W drugim rozdziale skupiono się na ukazaniu specyfiki kooperacji między przedsiębiorstwami a sferą nauki. Przybliżono instrumenty finansowe wspomagające ten cykl. Omówiono też kilka przypadków takiej współpracy zakończonej sukcesem.

Klaster jako niepowtarzalna forma systemu przemysłowego został poddany analizom w rozdziale trzecim. Wyodrębniono na znaczenie procesów współpracy między organizacjami w bliskiej przestrzeni, na cykl wymiany wiedzy pomiędzy nimi, a także ich zaangażowaniu w tworzenie otwartych innowacji, choć właściwie ich braku.

W kolejnym rozdziale zaprezentowano wyniki badań w zakresie zależności statystycznych między przestrzenią i relacjami a zainteresowaniem współpracą z instytucjami wsparcia innowacji (IWI). Wykorzystano w tym celu wyrafinowaną metodykę statystyczną – modelowanie probitowe.

Rozdział piąty został poświęcony roli współpracy w procesie transferu technologii. Dla przedsiębiorstw (zwłaszcza w obszarze sektora MSP) pozyskanie określonej wiedzy i technologii ze względu na ich koszt czy ograniczony do niego dostęp, może być utrudnione. Kooperacja daje możliwość nawiązania relacji, które zaowocują integracją pomysłów, wiedzy i będą prowadziły do powstania przełomowych innowacji W kolejnej części pracy będąc niejako kontynuacją poprzedniego wątku jest próba empirycznej weryfikacji relacji między współpracą a transferem technologii. Skupiono się w tym aspekcie na przedsiębiorstwach wysokiej techniki w Polsce, które ponoszą najwyższe nakłady na działalność badawczo-rozwojową i cechują się najwyższym udziałem zatrudnionych pracowników naukowo-badawczych.

Wybrane determinanty aktywności postępowej przedsiębiorstw przemysłowej w Polsce Wschodniej stały się przedmiotem rozważań w następnym rozdziale pracy. Wieloaspektowo i strukturalnie omówiono zachowania nowoczesne przedsiębiorstw zlokalizowanych w tej części Polski.

W ostatnim fragmencie pracy zwrócono uwagę na innowacje o charakterze mar-ketingowym z próbą ich weryfikacji na przykładzie rozwiązań sensorycznych wyko-rzystywanych w przyjętym do badania przedsiębiorstwie.

Prezentowany dorobek teoretyczno-empiryczny wzbogaca stan wiedzy o współpracy progresywnej i transferze technice o najróżniejsze ich aspekty. Tym samym próbuje wpisać się w aktualne nurty badawcze nad tymi zjawiskami ekonomicznymi.

Arkadiusz Świadek, Joanna Wiśniewska