Innowacje we współczesnej gospodarce (Naukowe Wydawnictwo IVG)

WSTĘP

Dynamiczny rozwój gospodarki światowej odbywa się obecnie pod wpływem trzech wzajemnie warunkujących się trendów – globalizacji, rewolucji techno-logicznej i informatycznej. Pierwszy z nich, jako rozwinięcie ery fordyzmu, przyczynia się do zmniejszania kosztów transakcyjnych. Proces ten, jednak według wielu ekonomistów ogranicza możliwość używania i utrzymywania w długim okresie przewagi komparatywnej, opartej na niskich kosztach jednostkowych. Dotychczasowe obserwacje świadczą o tym, iż kraje bazujące na tym czynniku są dynamicznie zastępowane przez inne. Pozostałe trendy – rewolucja techniczna i informatyczna – zezwalają na z kolei transfer towarów i danych na duże odległości przy zachowaniu niskiego poziomu kosztów, dostarczając potrzebnych ku temu rozwiązań informatycznych i telekomunikacyjnych.

Zmiany techniczne stanowią główną determinantę obecnego rozwoju ekonomicznego. Globalny popyt na świeże produkty jest wysoki i gwałtowanie rośnie. Gospodarki oparte na nowej wiedzy generują wysokie dochody i wyższą stopę zatrudnienia, w przeciwieństwie do struktur opartych na konwencjonalnych przemysłach.

Innowacje są źródłem postępu technicznego. Uznawane są one obecnie za najmocniejszy czynnik długookresowej konkurencji. Badania prowadzone w krajach OECD dowiodły, iż od lat 70 ubiegłego wieku do chwili obecnej więcej, jak połowa wzrostu gospodarczego państw członkowskich była efektem innowacji i rosnącego udziału gospodarki opartej na wiedzy.

Józef Schumpeter twierdził, że innowacja jest korzeniem dla ewolucji systemu ekonomicznego, głównym ogniwem zmian i kreatywnej destrukcji. Jest ona używana we wszelkich aspektach aktywności (działalności) przedsiębiorstw na marketingu począwszy, przez produkcję i na usługach kończąc. W tym rozumieniu koncepcja innowacji obejmuje nie tylko badania i rozwój, technikę i szkolenia,w dodatku marketing, projektowanie, zapewnienie jakości, finanse, logistykę, a w końcu cykl zarządzania wymagany, by spiąć te zróżnicowane zadania.

Innowacje pełnią dużo niezmiernie znacznych funkcji o charakterze ekonomicznym, społecznym, technologiczno-produkcyjnym i ekologicznym w kształtowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego miast i regionów. Innymi słowy działalność nowoczesna, czyli działalność ukierunkowana na wzrost skłonności do wprowadzania innowacji, jest dzisiaj koniecznością i nie można nie doceniać jej roli. Świadczą o tym, pomiędzy innymi: rosnąca luka technologiczna w odniesieniu do innych regionów w kraju i za granicą, zmiany jakie dokonywane są pod wpływem procesów prekursorskich, wysokie bezrobocie i wysoki stopień dekapitalizacji posiadajątku trwałego.

klasyczna teoria innowacji jest związana z przedsiębiorstwem. W koncepcji tej podmioty gospodarcze są egzogeniczne, a ich zdolność do zmian technicznych endogeniczna. Co więcej, implementację nowych rozwiązań traktowano do lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku poprzez pryzmat procesu liniowego, choć obecnie wiemy, iż są one kompleksem interakcji angażującym multiplikatywne związki pomiędzy nauką, technologią, potencjalnymi producentami, konsumentami i konkurentami. Z kolei systemy postępowe stały się przedmiotem badań teoretyczno-empirycznych na przestrzeni ostatnich 20-25 lat. Podejście to skupia się na determinantach rozwoju i dyfuzji innowacji procesowych i produktowych. Jego istotą są, zatem relacje zachodzące pomiędzy wewnętrznymi i zewnętrznymi uczestnikami systemu. Wnioski z prowadzonych badań świadczą, bowiem o tym, że podmioty produkcyjne osiągają pokaźniejsze sukcesy, kiedy są elementami intensywnej integracji sieciowej.

Dynamizm i systemowość innowacji zostały opisane w nurtach teoretycznych określanych, jako szkoły ewolucyjna i neoschumpeterowska. Cykl innowacyjny na poziomie przedsiębiorstwa jest uznawany w tych koncepcjach, jako układy aktywności, które są ze sobą powiązane przez wzajemne sprzężenia zwrotne. Innowacja jest natomiast rezultatem interaktywnego cyklu uczenia, który angażuje często kilku aktorów z w środku i spoza przedsiębiorstwa.

Innowacja i jej dyfuzja stają się tym samym efektem interaktywnego i kolektywnego procesu sieciowego, personalnych i instytucjonalnych powiązań ewoluujących w czasie. Odpowiadają one w regionie na wyzwania stawiane poprzez „nową ekonomię”: globalizację i akcelerację zmian technologicznych, generujejąc tym samym szanse dla rozwoju gospodarczego w słabo rozwiniętych krajach i regionach.

Główną hipotezą badawczą pracy stało się twierdzenie, iż istnieją silne dywergencje przestrzenne i techniczne w Polsce i innych gospodarkach rozwijających się, które oddziałują na kształtowanie postępowej kultury przedsiębiorstw i organizacji. Zjawiska te obserwowane są równocześnie na poziomie kraju, jak i jego regionów, co uzasadnia imperatyw uwzględniania różnorodnych determinant w programowaniu selektywnej i zdywersyfikowanej polityki progresywnej.

Podstawowym celem badania była próba wyszczególnionia przeróżnych uwarunkowań organizacyjnych, lokalizacyjnych, technologicznych, a także w obszarze instytucji wsparcia, odpowiedzialnych za zróżnicowanie szeroko rozumianej nowoczesności w gospodarce Polski, jej regionach, czy przedsiębiorstwach. Na dodatek Autorzy postawili sobie za cel zaprezentowanie szeregu najnowocześniejszych podejść w zakresie szeroko rozumianego strategicznego podejścia do zarządzania organizacją, w szczególności w odniesieniu do problematyki analizy strategicznej, zarządzania zasobami ludzkimi, czy innowacyjności kadr menedżerskich.

Zaprezentowany układ pracy wynikał, z chęci ukazania wybranych problemów i parametrów uwarunkowań progresywności, widocznych dla gospodarki i funkcjonujących w niej podmiotów. Praca jest konsekwencją studiów badawczych nad procesami progresywnymi, prowadzonych obecnie w wielu ośrodkach naukowych w Polsce, a w szczególności od szeregu lat wykonywanych poprzez pracowników Uniwersytetu Szczecińskiego i Uniwersytetu Zielonogórskiego

Układ strukturalny pracy podporządkowano postawionej hipotezie i celowi badawczemu. Opracowanie o charakterze teoretyczno-empirycznym składa się z osiemnastu rozdziałów, w których omówiono szereg rozmaitych problemów i kwestii szczegółowych. Przesłankami dokonanego doboru przedstawionej problematyki była z jednej strony chęć prezentacji zagadnień nowych, o stosunkowo trwałej wartości poznawczej, a z drugiej fakt, że oddawana do rąk Czytelnika książka jest kolejnym opracowaniem dotyczącym problematyki progresywności, jakie przygotował zespół autorski, co bez wątpienia wpłynęło na zawartość oraz sposób ujęcia poszczególnych zagadnień prezentowanych w niniejszym opracowaniu.

W rozdziale pierwszym zaprezentowane zostały aspekty innowacji, a także proces wdrażania innowacji we współczesnych organizacjach.

W rozdziale drugim opracowania zwrócono uwagę na kluczowe znaczenie wiedzy w procesie innowacji. Wiedza stała się współcześnie najistotniejszym zasobem przedsiębiorstw i gospodarek, odgrywając widoczną rolę jednocześnie na wszelkich etapach rozwoju, jak i w każdym jego aspekcie. Związki występujące pomiędzy innowacjami a rozwojem wiedzy znalazły swoje odzwierciedlenie, m.in. W tzw. Spiralnego modelu procesu progresywnego. Uświadomienie i zrozumienie występującego współcześnie zjawiska przewartościowania roli poszczególnych czynników modelujących wzrost organizacji i dobrobyt społeczeństwa stało się głównym celem tej części monografii.

Rozdział trzeci poświęcono zagadnieniom związanym z funkcjonowaniem organizacji uczących się w tzw. Otwartym modelu innowacji. Obie koncepcje w przypadku powiązania, obecnie uznawane są za jedne z najbardziej wydajnych w zakresie podnoszenia, poprzez wykorzystanie silnych związków kooperacyjnych, konkurencyjności i postępowości podmiotów gospodarczych.

Rozdział czwarty podejmuje problematykę zarządzania ryzykiem w projektach innowacyjnych, które ze swojej natury obarczone są widoczny ryzykiem. Ryzyko może być postrzegane, jako określone zagrożenie, lecz i szansa na osiągnięcie ponadprzeciętnych rezultatów. Wyraźne znaczenie ma nie samo obecność ryzyka, bo jest ono nieuniknione, zwłaszcza w sytuacji innowacji,trafne nim zarządzanie. W atmosferze tolerancji ryzyka odważne projekty zyskać mogą aprobatę choćby wtedy, gdy ich wynik jest nieznany. Wybór właściwych narzędzi i metod zarządzanie ryzykiem przyczynić się może do użycia szans jakie wytwarza ryzyko towarzyszące innowacji.

Treść rozdziału piątego omawia problematykę istoty i cech innowacyjnego menedżera. Współcześnie jest to zagadnienie niezmiernie widoczne, bowiem efektywność menedżera wykracza dzisiaj poza posiadaną inteligencję, wykształcenie i doświadczenie zawodowe. Od postępowości i kreatywności kadr zarządzających w obfitym stopniu zależy tworzenie postępowej kultury organizacji, która jest niezbędna dla osiągania sukcesu.

Kolejny, szósty rozdział poświęcono problematyce poziomu postępowości w gospodarce Polski na tle innych krajów oraz występującym w tym zakresie dywergencjom regionalnym.

W rozdziale siódmym poruszony został problem polityki nowoczesnej w takich gospodarkach rozwijających się jak Chiny i Indie.

Rozdział ósmy przestawia wyniki badań empirycznych dotyczących barier aktywności nowoczesnej, które występują w sektorach przemysłu wysokiej techniki w Polsce.

Głównym celem prowadzonej analizy było określenie charakteru relacji zachodzących pomiędzy typym podejmowanej działalności nowoczesnej, a czynnikami utrudniającymi wprowadzanie innowacji wśród przedsiębiorstw przemysłu wysokiej techniki w Polsce. Natomiast, rozdział dziewiąty, Autor przedstawia założenia kategorii przedsiębiorczości technologicznej w świetle podejścia konfiguracyjnego do zarządzania strategicznego organizacją. Kategoria przedsiębiorczości technicznej jest opisywana, jako mechanizm rozwojowy organizacji wysokich technice. Mechanizm ten autor wyjaśnia z jednej strony, teorią postępowości, jako teorią opisującą tworzenie nowych produktów, czy usług, a z drugiej teorią przedsiębiorczości, jako teorią opisującą tworzenie wartości na bazie tych produktów, czy usług. Kategoria przedsiębiorczości technologicznej, jako synteza teorii nowoczesności i przedsiębiorczości jest zaprezentowana w opracowaniu zgodnie z założeniami podejścia konfiguracyjnego.

Rozdział dziesiąty poświęcono analizom związku pomiędzy procesami implementacji nowych technologii a skłonnością do współpracy w zakresie działalności progresywnej przedsiębiorstw przemysłowych, funkcjonujących na terenie województwa zachodniopomorskiego.

W rozdziale jedenastym uwaga skupiona została na procesach dyfuzji innowacji w sektorze MSP. W tej części zaprezentowano teoretyczne rozważania nad wpływem wspomnianych procesów na wzrost gospodarczy kraju.

W rozdziale dwunastym analizie poddano związki występujące pomiędzy zjawiskiem pasywnego transferu technice a działalnością B+R w przedsiębior-stwach przemysłowych województwa zachodniopomorskiego. Celem opracowania stała się prezentacja wieloletnich tendencji występujących w regionalnym systemie innowacji poprzez pryzmat analizy wybranych nakładów na działalność progresywną w regionie zachodniopomorskim.

Natomiast rozdział trzynasty przedstawia wyniki badań empirycznych dotyczących podejmowania współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami wsparcia, w kontekście prowadzonej działalności postępowej. Prowadzone rozważania i analizy dotyczą podmiotów funkcjonujących na terenie województwa wielkopolskiego.

Rozdział czternasty, opisuje wpływ lokalizacji konkurenta a aktywność innowacyjna w lubuskim regionalnym systemie przemysłowym. Głównym celem prowadzonych badań była identyfikacja wpływu odległości od najbliższego konkurenta na aktywność innowacyjną wybrany lubuskim regionalnym systemie przemysłowym. Badania ankietowe przeprowadzono w latach 2007- 09 łącznie na grupie 545 przedsiębiorstw przemysłowych. Strona metodyczna analiz była oparta na rachunku prawdopodobieństwa – modelowaniu probitowym. Uzyskane wyniki badań wskazały na odmienny wpływ bliskości przestrzennej konkurentów w polskim regionie na aktywność innowacyjną systemu przemysłowego w porównaniu do najwyżej rozwiniętych krajów.

W rozdziale piętnastym scharakteryzowano działalność parków technicznych w Polsce, które stanowią jeden z instrumentów realizacji polityki nowoczesnej w skali lokalnej, regionalnej i kraju. Na tle omówionych uwarunkowań organizacyjno-prawnych będących podstawą funkcjonowania tego rodzaju organizacji, podjęto próbę scharakteryzowania podmiotów lokujących swoją działalność w tych instytucjach. Rozdział szesnasty demonstruje studium przypadku, stanowiące przykład dokonanej analizy najnowocześniejszych narzędzi zarządzania zasobami ludzkimi w zakresie systemów motywacyjnych. Badanie zrealizowane zostało w wybranym przedsiębiorstwie bankowym i miało na celu zaprezentowanie couchingu, jako strategicznego elementu zarządzania innowacyjnymi systemami motywacyjnymi.

Rozdział siedemnastym ukazuje problematykę rynku metali nieodnawialnych, którego typową cechą jest wielka zmienność cen. Z uwagi na wyraźną współcześnie role tego rynku Autorka dokonuje przeglądu wskaźników wyprzedzających dla pierwszych różnic cen metali szlachetnych, by na tej podstawie stwierdzić, jaka jest ich znaczność w zakresie danych dostarczanych dla decydentów.

Rozdział osiemnasty nawiązuje do problematyki analizy strategicznej przedsiębiorstwa, stanowiąc jednocześnie próbę prezentacji wyprodukowanej poprzez Autorkę innowacji, którą jest opracowany model metody oceny pozycji rynkowej. Proponowane rozwiązanie, bazując na powszechnie znanych i użytkowanych metodach portfelowych (BCG, ADL i Hofera), demonstruje w przestrzeni dwuwymiarowej przewidywane rezultaty wzajemnego oddziaływania na siebie czynników: udziału w rynku i procesu życia towaru.

Przedstawiony zakres tematyczny pracy, postawione cele, a także hipotezy badawcze współokreślały przyjęte założenia metodyczne. W pracy wykorzystano szereg przeróżnych metod badawczych. W warstwie konceptualno-teoretycznej używano przeważnie wnioskowanie dedukcyjne i metodę porównań, natomiast na poziomie obserwacyjno-empirycznym posłużono się określonym zbiorem ogólnie znanych metod statystyczno-ekonometrycznych, do których zaliczono m.in. Warunkowe prawdopodobieństwo występowania zjawisk (modelowanie probitowe), czy statystyki opisowe. Wykorzystany warsztat metodyczny zaczerpnięty z doświadczeń międzynarodowych, choć niewyrafinowany, to nie zbyt użytkowany do badania zjawisk nowoczesności w Polsce.

Z tego punktu widzenia dodatkowym celem pracy była próba zainicjowania dyskusji nad możliwościami implementacji ilościowych technik badawczych w eksploracji i interpretacji omawianej dziedziny w Polsce. Materiał analityczny wykorzystany w prezentowanym studium bazował na trzech źródłach danych. Zaliczono do nich: Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie i źródłowe badania ankietowe. Łącznie stanowią one wzajemnie dopełniające się komponenty cyklu badawczego, pozwalającego na wielowymiarową prezentację problematyki innowacji w polskiej gospodarce poprzez pryzmat wybranych aspektów.

Książka została zaprojektowana z myślą o osobach zainteresowanych szeroką problematyką postępowości (zwłaszcza słuchaczy przeróżnych kierunków studiów, osób podnoszących kwalifikacje i menedżerów pragnących pogłębić wiedzę z tego zakresu). Autorzy i redaktorzy pozostają w nadziei, iż trafność merytoryczna prezentowanego opracowania zostanie przyjaznie przyjęta poprzez Czytelników.

dr hab. Arkadiusz Świadek, prof. UZ dr hab. Joanna Wiśniewska, prof. US