Medycyna rodzinna (Wydawnictwo Lekarskie PZWL)

Tytuł Medycyna Rodzinna Autorzy Bożydar Latkowski, Witold Lukas, Maciej Godycki-Ćwirko Język polski Wydawnictwo PZWL ISBN 978-83-200-5334-0 Rok wydania 2017 Wydanie 3 ilość stron 1200 Format epub, mobi Spis treści Przedmowa XII 1. Podstawy medycyny rodzinnej 1 1.1. Zarys historii podstawowej opieki zdrowotnej w Polsce – Maciej Godycki-Ćwirko, Adam Windak, Katarzyna Kosiek 1 1.1.1. Ewolucja lecznictwa otwartego do 1918 roku 1 1.1.2. Lecznictwo otwarte w latach 1918–1939 2 1.1.3. Otwarta opieka zdrowotna w latach 1945–1989 3 1.1.4. Rozwój koncepcji instytucji lekarza rodzinnego w Polsce 4 1.2. Pryncypia medycyny rodzinnej – Adam Windak, Maciej Godycki-Ćwirko 6 1.2.1. Koncepcja wszechstronnej medycyny 6 1.2.2. Kompetencje lekarza rodzinnego 8 1.2.3. Sześć podstawowych zasad dyscypliny 10 Pytania kontrolne 11 2. Lekarz rodzinny w systemie opieki zdrowotnej 13 2.1. Uwarunkowania stanu zdrowia – Jacek R. Łuczak 13 2.1.1. Stan zdrowia społeczeństwa polskiego 13 2.1.2. Czynniki warunkujące stan zdrowia 15 2.1.3. Rola lekarza rodzinnego w kształtowaniu stanu zdrowia społeczeństwa 19 2.2. Współpraca z władzami regionu i innymi środowiskami zawodowymi – Jarosław Pinkas, Agnieszka Jankowska-Zduńczyk 21 2.2.1. Zasady organizacji opieki społecznej w Polsce 21 2.2.2. Rola lekarza rodzinnego w zakresie komunikowania pacjenta z placówkami pomocy społecznej 26 2.2.3. Współpraca lekarza rodzinnego z samorządem terytorialnym 27 Pytania kontrolne 28 3. Przygotowanie lekarza rodzinnego 29 3.1. Charakterystyka specjalizacji – Witold Lukas, Elżbieta Mizgała-Izworska 29 3.1.1. Struktura programu specjalizacji 29 3.1.2. Rola kierownika specjalizacji 31 3.2. Kształcenie w praktyce lekarza rodzinnego – Witold Lukas, Zbigniew J. Król 32 3.2.1. Cele kształcenia 32 3.2.2. Zalecane zasady doboru lekarza rodzinnego-nauczyciela do szkoleń w praktyce 33 3.2.3. Sposób doboru lekarza rodzinnego-nauczyciela, a także rezydenta-ucznia 34 3.2.4. Lista podstawowych cech i zasad funkcjonowania praktyki lekarza rodzinnego 38 3.2.5. Lista zagadnień związanych z organizacją praktyki lekarza rodzinnego i zarządzaniem nią 39 3.2.6. Lista ergonomicznych umiejętności dotyczących opieki nad pacjentem 40 3.2.7. Zasady ergonomicznego kształcenia rezydenta 41 Pytania kontrolne 42 Piśmiennictwo 42 4. Charakterystyka praktyki lekarza rodzinnego 43 4.1. Organizacja praktyki lekarza rodzinnego i zarządzanie nią – Maciej Godycki-Ćwirko, Katarzyna Kosiek 43 4.1.1. Praktyka 43 4.1.2. Osoby 43 4.1.3. Rzeczy 47 4.1.4. Finanse 50 4.1.5. Informacja 51 4.1.6. Czas 52 4.1.7. Opieka 54 4.2. Akredytacja jakości praktyk lekarzy rodzinnych – Jan Leszek Wolańczyk 56 4.2.1. Co to jest akredytacja jakości? 56 4.2.2. Akredytacja jakości na świecie 57 4.2.3. Dlaczego taka akredytacja, a nie ISO 58 4.2.4. Krótka historia programu akredytacji w Polsce 58 4.2.5. Standardy akredytacyjne 60 4.2.6. Wizytatorzy 64 4.2.7. Procedury akredytacyjne 65 Pytania kontrolne 67 Piśmiennictwo 67 5. Opieka lekarza rodzinnego nad pacjentem w kontekście rodziny 69 5.1. Rola rodziny w zdrowiu i chorobie – Bogusława Franek 69 5.1.1. Systemowe rozumienie rodziny 69 5.1.2. Proces życia rodziny 70 5.1.3. Wpływ rodziny na cykl chorowania 71 5.1.4. Wpływ choroby przewlekłej na sytuację rodziny 72 5.2. Badania przesiewowe – Sławomir Chlabicz 73 5.2.1. Charakterystyka badań przesiewowych 73 5.2.2. Programy badań przesiewowych i ich rodzaje 74 5.2.3. Pożądane cechy testów przesiewowych 75 5.2.4. Kryteria oceny testu przesiewowego 75 5.2.5. Korzyści i ryzyko związane z zastosowaniem badań przesiewowych 76 5.2.6. Testy przesiewowe do wykrywania schorzeń u dzieci i młodzieży 77 5.2.7. Testy przesiewowe u pań w ciąży 78 5.2.8. Testy przesiewowe do wykrywania chorób nowotworowych u osób dorosłych 78 5.2.9. Testy przesiewowe u osób dorosłych do wykrywania chorób nienowotworowych 80 5.3. Orzecznictwo lekarskie – Konstanty Radziwiłł 81 5.3.1. Informacje ogólne 81 5.3.2. Orzekanie w sprawach dotyczących ubezpieczenia społecznego 82 5.3.3. Orzekanie w sprawach dotyczących zatrudnienia i nauki 84 5.3.4. Orzekanie w sprawach dotyczących kierowania pojazdami 85 5.3.5. Orzekanie na potrzeby sądów 85 5.3.6. Orzekanie w pozostałych sprawach 86 Piśmiennictwo 86 5.4. Opieka nad dzieckiem – Agnieszka Jankowska-Zduńczyk 86 5.4.1. Definicja 86 5.4.2. Charakterystyka populacji dzieci 87 5.4.3. Opieka nad dzieckiem 89 5.4.4. Profilaktyka 90 Piśmiennictwo 92 5.5. Osoba niepełnosprawna – Małgorzata Prędka 93 5.5.1. Definicje i orzecznictwo 93 5.5.2. Rola rodziny w innowacyjnaniu z osobą niepełnosprawną 95 5.5.3. Rehabilitacja zawodowa 95 5.5.4. Rehabilitacja społeczna 96 5.5.5. Rehabilitacja lecznicza 96 5.5.6. Rola lekarza w nowoczesnaniu z osobą niepełnosprawną 96 5.5.7. Podsumowanie 97 Pytania kontrolne 97 6. Jakość opieki medycznej 99 6.1. Jakość opieki – Tomasz Tomasik, Adam Windak 99 6.1.1. Podstawowe pojęcia i definicje 99 6.1.2. Proces poprawy jakości 100 6.1.3. Metody zapewnienia jakości 105 6.1.4. Ustawiczny rozwój zawodowy lekarzy rodzinnych 108 Pytania kontrolne 109 Piśmiennictwo 109 6.2. Elementy EBM – Roman Topór-Mądry, Tomasz Bochenek 110 6.2.1. Co to jest EBM? 110 6.2.2. Praktykowanie EBM 110 6.2.3. Metodyka EBM 111 6.2.4. Podsumowanie EBM 119 Pytania kontrolne 120 6.3. Farmakoekonomika i ocena technice medycznych – Tomasz Bochenek, Roman Topór-Mądry 120 6.3.1. Farmakoekonomika 120 6.3.2. Rodzaje kosztów 121 6.3.3. Rodzaje analiz farmakoekonomicznych 121 6.3.4. Analizy farmakoekonomiczne „krok po kroku" 123 6.3.5. Użyteczne użycia analiz farmakoekonomicznych i HTA 125 Pytania kontrolne 126 Piśmiennictwo 126 7. Psychologia na potrzeby lekarza rodzinnego – Ewa Wojtyna 127 7.1. Wybrane problemy i zaburzenia psychiczne w okresie adolescencji 127 7.1.1. Wprowadzenie 127 7.1.2. Wybrane psychologiczne aspekty dojrzewania 128 7.1.3. Adolescent w systemie rodzinnym – implikacje dla lekarza rodzinnego 129 7.1.4. Wybrane problemy i zaburzenia psychiczne – rola lekarza rodzinnego w diagnozie i leczeniu 132 7.2. Wybrane problemy i zaburzenia psychiczne w okresie dorosłości 138 7.2.1. Psychologiczny aspekt wyzwań okresu dorosłości 138 7.2.2. Zaburzenia związane ze stresem i zaburzenia depresyjno-lękowe 139 7.2.3. Nadużywanie substancji psychoaktywnych, leczniczych i suplementów 144 7.2.4. Zachowania zdrowotne 146 7.2.5. Objawy psychiczne jako skutek problemów somatycznych i efekt zażywanych leków 147 7.2.6. Korzyści wtórne z choroby 147 Pytania kontrolne 148 Piśmiennictwo 148 8. Etyka w praktyce lekarza rodzinnego – Maciej Godycki-Ćwirko, Witold Lukas 149 8.1. Wartości, zasady i postawy etyczne 149 8.2. Tajemnica lekarska 151 8.3. Prawa i odpowiedzialność pacjenta 151 8.3.1. Prawa pacjenta 151 8.3.2. Odpowiedzialność pacjenta 153 Pytania kontrolne 153 9. Informatyzacja w podstawowej opiece zdrowotnej – Rafał Kacorzyk 155 9.1. Wprowadzenie 155 9.2. Informatyzacja praktyki podstawowej opieki zdrowotnej 155 9.3. Ochrona danych osobowych 157 9.4. Telemedycyna 158 9.5. Narzędzia informatyczne wspierające lekarza 159 Pytania kontrolne 160 Piśmiennictwo 160 10. Stany zagrożenia życia w praktyce lekarza rodzinnego – Wojciech Gaszyński 161 10.1. Reanimacja i resuscytacja 161 10.1.1. Definicje 161 10.2. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa 161 10.2.1. Podstawowe zabiegi podtrzymywania życia (ABC) 161 10.2.2. Utrzymanie drożności górnych dróg oddechowych 162 10.2.3. Rozpoczęcie sztucznego oddychania 162 10.2.4. Błędy i niebezpieczeństwa związane z wentylacją 164 10.3. Podjęcie masażu serca – uciskanie klatki piersiowej 165 10.3.1. Pośredni masaż serca 165 10.4. Defibrylacje (mechaniczna i elektryczna) 166 10.4.1. Progresywnanie w przypadku resuscytacji dzieci poniżej 8. Roku życia (pediatric basic life support, BLS-P) 168 10.5. Wytyczne Polskiej i Europejskiej Rady Resuscytacji 169 10.5.1. A (airway) – utrzymywanie drożności górnych dróg oddechowych 169 10.5.2. B (breathing) – rozpoczęcie nienaturalnego oddychania 169 10.5.3. C (circulation) – podjęcie masażu serca 169 10.5.4. D (drugs) – farmakoterapia 170 10.5.5. E (electrocardiography) – elektrokardiografia 172 10.5.6. F (fibrillation) – defibrylacja 172 10.5.7. Czynniki mogące powiększać szanse przeżycia pacjenta 173 10.6. Ostra duszność krtaniowa 173 10.7. Farmakoterapia w niestabilnej chorobie niedokrwiennej serca i zawale mięśnia sercowego 175 10.7.1. Farmakoterapia w niestabilnej chorobie niedokrwiennej serca 175 10.7.2. Farmakoterapia w zawale mięśnia sercowego (MONA) 175 10.7.3. Leki używane w niestabilnej chorobie niedokrwiennej i zawale mięśnia sercowego 175 10.8. Wyposażenie gabinetu lekarza rodzinnego w zakresie resuscytacji krążeniowo-oddechowej 176 10.8.1. Sprzęt 176 10.8.2. Leki 176 Pytania kontrolne 176 11. Choroby serca i nadciśnienie – Jan Henryk Goch, Aleksander Goch 177 11.1. Choroba niedokrwienna serca 177 11.1.1. Dane ogólne 177 11.1.2. Podział kliniczny choroby niedokrwiennej serca 178 11.1.3. Diagnostyka i leczenie zrównoważonej dławicy piersiowej 179 11.1.4. Ostry zespół wieńcowy z uniesieniem odcinka ST – zawał serca z uniesieniem ST (STEMI) 180 11.1.5. Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST – zawał serca bez uniesienia ST (NSTEMI) 181 11.1.6. Niestabilna dusznica bolesna 182 11.1.7. Zawał prawej komory serca 182 11.1.8. Powikłania ostrych zespołów wieńcowych 182 11.1.9. Nowoczesnanie po przebyciu ostrego zespołu wieńcowego 188 11.2. Diagnostyka różnicowa bólów w klatce piersiowej 188 11.2.1. Rozwarstwienie aorty (tętniak rozwarstwiający aorty) rodzaju A (rozwarstwienie obejmuje aortę wstępującą) i B (rozwarstwienie nie obejmuje aorty wstępującej) 188 11.2.2. Zapalenia osierdzia 188 11.2.3. Bóle opłucnowe 189 11.2.4. Zatorowość płucna 189 11.2.5. Bóle mięśniowo-stawowe 189 11.2.6. Choroba refluksowa przełyku 189 11.2.7. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy 190 11.2.8. Choroby wątroby i dróg żółciowych 190 11.3. Zapalenie mięśnia sercowego i wsierdzia 190 11.3.1. Gorączka reumatyczna 190 11.3.2. Pierwotne zapalenie mięśnia sercowego 190 11.3.3. Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) 191 11.4. Kardiomiopatie 192 11.4.1. Kardiomiopatie pierwotne 192 11.4.2. Kardiomiopatie wtórne 194 11.5. Wady serca 194 11.5.1. Wrodzone wady serca 194 11.5.2. Nabyte wady serca 195 11.6. Zaburzenia rytmu i przewodzenia 198 11.6.1. Zaburzenia rytmu 198 11.6.2. Zaburzenia przewodzenia 204 11.7. Choroby osierdzia 204 11.7.1. Ostre zapalenie osierdzia 204 11.7.2. Zaciskające zapalenie osierdzia 205 11.7.3. Tamponada serca 205 11.8. Choroby serca u pań w ciąży 205 11.9. Niewydolność serca 206 11.10. Nadciśnienie tętnicze 208 11.10.1. Nadciśnienie tętnicze pierwotne 208 11.10.2. Nadciśnienie tętnicze wtórne 211 11.10.3. Leczenie nadciśnienia tętniczego 213 Pytania kontrolne 220 12. Choroby układu oddechowego oraz problemy alergologiczne w praktyce lekarza rodzinnego 221 12.1. Zakażenia układu oddechowego – Iwona Grzelewska-Rzymowska 221 12.1.1. Zapalenie płuc (pneumonia) 221 12.1.2. Ostre zapalenie oskrzeli 228 12.2. Przewlekła obturacyjna choroba płuc – Paweł Górski, Iwona Grzelewska-Rzymowska 229 12.2.1. Fenotypy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc 233 12.2.2. Przewlekła obturacyjna choroba płuc jako choroba wielonarządowa 233 12.2.3. Całościowa, zindywidualizowana ocena POChP 234 12.2.4. Nowoczesnanie lecznicze 236 12.2.5. Zaostrzenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc 243 Pytania kontrolne (do podrozdz. 12.1 i 12.2) 244 12.3. Astma – Paweł Górski, Iwona Grzelewska-Rzymowska 244 12.3.1. Fenotypy astmy 247 12.3.2. Ocena stopnia ciężkości astmy 248 12.3.3. Ocena kontroli astmy 248 12.3.4. Długotrwałe leczenie astmy 249 12.3.5. Astma ciężka (odporna na leczenie) 252 12.3.6. Zaostrzenia astmy 253 12.3.7. Astma z nadwrażliwością na ASA (aspirynę) i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne 254 12.3.8. Astma a ciąża 254 12.3.9. Zespół nakładania astma–POChP 255 Pytania kontrolne 256 12.4. Ostry napad astmy – Paweł Górski 256 Pytania kontrolne 258 12.5. Wstrząs anafilaktyczny – Paweł Górski 258 Pytania kontrolne 259 12.6. Odma opłucnowa – Adam Antczak, Adam Białas, Paweł Górski 259 12.6.1. Odma pourazowa 259 12.6.2. Odma samoistna 259 Pytania kontrolne 260 12.7. Rak płuca – Iwona Grzelewska-Rzymowska 261 Pytania kontrolne 267 12.8. Choroby śródmiąższowe płuc – Wojciech J. Piotrowski 267 12.8.1. Wybrane choroby śródmiąższowe 269 12.8.2. Zadania lekarza rodzinnego 273 Pytania kontrolne 273 12.9. Alergiczny nieżyt nosa – Piotr Kuna, Marta Kołacińska-Flont 273 12.10. Atopowe i kontaktowe zapalenie skóry – Piotr Kuna, Marta Kołacińska-Flont 279 12.11. Pokrzywki i obrzęk naczynioruchowy – Piotr Kuna, Marta Kołacińska-Flont 283 Pytania kontrolne (do podrozdz. 12.9–12.11) 286 12.12. Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza rodzinnego – Maciej Król, Dariusz Nowak 286 Pytania kontrolne 289 13. Podstawy onkologii – Piotr Potemski 291 13.1. Profilaktyka pierwotna i wtórna 292 13.1.1. Profilaktyka pierwotna 292 13.1.2. Profilaktyka wtórna 293 13.2. Najczęstsze objawy wskazujące na konieczność wdrożenia diagnostyki w kierunku choroby nowotworowej 294 13.2.1. Nieprawidłowe krwawienia 294 13.2.2. Niegojące się owrzodzenia skóry lub błon śluzowych 294 13.2.3. Zmiany barwnikowe, które zmieniają swój wygląd lub zwiększają się 294 13.2.4. Chrypka 294 13.2.5. Kaszel 294 13.2.6. Niedokrwistość 295 13.2.7. Zaburzenia czynności przewodu pokarmowego 295 13.2.8. Objawy dyspeptyczne 295 13.2.9. Zaburzenia połykania 295 13.2.10. Objawy dysuryczne 295 13.2.11. Utrata ciężaru ciała, przewlekła gorączka, osłabienie 295 13.2.12. Ból 295 13.2.13. Guz 295 13.3. Zasady postępowania w wybranych objawach i stanach towarzyszących chorobie nowotworowej 295 13.3.1. Ból 296 13.3.2. Duszność 300 13.3.3. Gorączka 300 13.3.4. Infekcje 300 13.3.5. Krwawienie 301 13.3.6. Niedokrwistość 301 13.3.7. Biegunka 301 13.3.8. Obrzęki 302 13.3.9. Powikłania zakrzepowo-zatorowe 302 13.3.10. Oliguria 302 13.3.11. Niedrożność przewodu pokarmowego 302 13.3.12. Stany psychiatryczne 303 13.3.13. Zespół ciasnoty śródczaszkowej (obrzęk mózgu) 303 13.3.14. Zespół żyły głównej górnej 303 13.3.15. Hiperkalcemia 303 13.4. Postępowanie u chorych z wybranymi objawami niepożądanymi leczenia przeciwnowotworowego 303 13.4.1. Powikłania hematologiczne 303 13.4.2. Nudności i wymioty 304 13.4.3. Zapalenie błon śluzowych jamy ustnej i przewodu pokarmowego 304 13.4.4. Zniszczenie układu krążenia 305 13.5. Badania kontrolne po zakończonym leczeniu onkologicznym 305 13.5.1. Rak piersi 305 13.5.2. Rak jelita grubego 305 13.5.3. Rak płuca 305 13.5.4. Rak gruczołu krokowego 305 Pytania kontrolne 306 14. Choroby układu pokarmowego w praktyce lekarza rodzinnego – Maciej Gonciarz, Zbigniew Gonciarz 307 14.1. Objawy chorobowe ze strony górnego odcinka przewodu pokarmowego 307 14.1.1. Zgaga (łac. Pyrosis) 307 14.1.2. Choroba refluksowa (GERD) 307 14.1.3. Dysfagia 307 14.1.4. Zaburzenia motoryki przełyku 308 14.1.5. Zakażenie bakteriami Helicobacter pylori 309 14.1.6. Profilaktyka uszkodzeń przewodu pokarmowego wywołanych niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ) 309 14.1.7. Rak przełyku 310 14.1.8. Zapalenia żołądka 310 14.1.9. Wrzód trawienny żołądka i dwunastnicy 311 14.1.10. Rak żołądka 312 14.2. Choroby jelita cienkiego 312 14.2.1. Choroba trzewna (celiakia) 312 14.2.2. Wrażliwość na gluten niezwiązana z celiakią 313 14.2.3. Alergie pokarmowe i nietolerancje pokarmowe 313 14.2.4. Niedokrwienie jelit 313 14.2.5. Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego 314 14.2.6. Guzy jelita cienkiego 314 14.3. Objawy chorobowe ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego 314 14.3.1. Biegunka 314 14.3.2. Choroby czynnościowe jelit 315 14.3.3. Choroby jelita grubego 315 14.4. Choroby wątroby 320 14.4.1. Interpretacja laboratoryjnych testów wątrobowych 320 14.4.2. Ocena zdolności syntetyzujących hepatocytów 321 14.4.3. Badania wskazujące na etiologię chorób wątroby 321 14.4.4. Zapalenia wątroby 322 14.4.5. Metaboliczne choroby wątroby 324 14.4.6. Alkoholowe choroby wątroby 325 14.4.7. Niealkoholowe stłuszczeniowe choroby wątroby (non-alcoholic fatty liver disease, NAFLD) 326 14.4.8. Autoimmunologiczne choroby wątroby 326 14.4.9. Polekowe uszkodzenia wątroby (drug induced liver injury, DILI) 328 14.4.10. Marskość wątroby 328 14.4.11. Choroby naczyniowe wątroby 331 14.4.12. Zmiany ogniskowe wątroby 332 14.4.13. Pierwotne nowotwory złośliwe wątroby 333 14.5. Choroby dróg żółciowych 334 14.5.1. Kamica żółciowa 334 14.5.2. Kamica pęcherzyka żółciowego 334 14.5.3. Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego 335 14.5.4. Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego 335 14.5.5. Kamica przewodowa 335 14.6. Choroby trzustki 336 14.6.1. Ostre zapalenie trzustki (OZT) 336 14.6.2. Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) 337 14.6.3. Autoimmunologiczne zapalenie trzustki (AZT) 337 14.6.4. Rak trzustki 337 Pytania kontrolne 338 15. Problemy pediatryczne w praktyce lekarza rodzinnego 339 15.1. Opieka nad noworodkiem – Urszula Godula-Stuglik 339 15.1.1. Pielęgnacja skóry i kikuta pępowiny 340 15.1.2. Odrębności badania przedmiotowego noworodka 341 15.1.3. Żywienie noworodka 343 15.1.4. Szczepienia u noworodków – obowiązki lekarza rodzinnego 347 15.1.5. Najczęstsze problemy zdrowotne noworodka 347 15.1.6. Noworodek matki HIV (+) 354 15.1.7. Innowacyjnanie z noworodkiem z letalną wadą rozwojową (zgodnie z zasadami Deklaracji Helsińskiej i Dyrektywą Unii Europejskiej) 355 15.1.8. Wizyta patronażowa 355 15.2. Wybrane aspekty relacji lekarz–rodzice–dziecko – Witold Lukas, Aleksandra Oleksiak 356 15.2.1. Podejmowanie decyzji o udaniu się do lekarza 358 15.2.2. Wzajemne oddziaływanie – budowanie kontaktu 360 15.2.3. Definiowanie problemu zdrowotnego pacjenta 363 15.2.4. Wyjaśnienie sytuacji zdrowotnej pacjenta 366 15.2.5. Ustalenie zakresu zgodności poglądów i planu działania (sformułowanie zaleceń lekarskich) 366 15.3. Ocena rozwoju psychoruchowego niemowlęcia i śladowego dziecka – Witold Lukas, Elżbieta Mizgała-Izworska 367 15.3.1. Podstawowe prawa rozwoju dziecka 367 15.3.2. Metody oceny rozwoju psychoruchowego przystępne w praktyce lekarza rodzinnego 368 15.3.3. Czynniki wpływające negatywnie na dobrą ocenę rozwoju psychoruchowego 368 15.3.4. Funkcjonalna diagnostyka rozwojowa jako ocena kompleksowa rozwoju dziecka 369 15.3.5. Badanie niemowlęcia według Vojty 375 15.4. Ocena rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka w wieku od 3 do 18 lat – Maria Rybakowa 379 15.4.1. Wskaźniki prawidłowego wzrastania i dojrzewania 379 15.4.2. Rozwój psychiczny w okresie wczesnego dzieciństwa, szkolnym i pokwitania – metody oceny 397 15.5. Żywienie dzieci zdrowych – Janusz Książyk 398 15.5.1. Żywienie dzieci w 1. Roku życia 398 15.5.2. Żywienie dzieci w 2.–3. Roku życia 400 Piśmiennictwo 401 15.6. Prewencja w wieku rozwojowym – Witold Lukas 403 15.6.1. Uniemożliwianie krzywicy 403 15.6.2. Uniemożliwianie próchnicy 408 15.6.3. Profilaktyczne badanie lekarskie populacji w wieku rozwojowym – Mirosław Ruciński 412 Piśmiennictwo 418 15.7. Szczepienia ochronne w praktyce lekarza rodzinnego – Honorata Błaszczyk 418 15.7.1. Podstawy prawne wykonywania szczepień ochronnych 418 15.7.2. Organizacja punktu szczepień 420 15.7.3. Ogólne zasady realizowania szczepień 421 15.7.4. Realizacja szczepień ochronnych w sytuacjach szczególnych 423 15.7.5. Objawy niechciane i przeciwwskazania do szczepień 425 Piśmiennictwo 426 15.8. Częstość występowania chorób wieku dziecięcego – Urszula Godula-Stuglik 427 15.8.1. Ostre epizody w codziennej praktyce ambulatoryjnej 427 15.8.2. Wybrane choroby uwarunkowane genetycznie i choroby metaboliczne 431 15.8.3. Choroby przewlekłe 433 15.9. Dziecko z gorączką – powszedni gość w poradni i szpitalnym oddziale ratunkowym – Jacek Grygalewicz 438 15.9.1. Gorączka – definicja i charakter zjawiska 438 15.9.2. Pirogeneza 438 15.9.3. Gorączka u dzieci – występowanie 440 15.9.4. Stan gorączkowy – elementy 440 15.9.5. Nad wyraz wysoka gorączka i hipertermia 440 15.9.6. Gorączka: granica bezpieczeństwa 441 15.9.7. Gorączka jako sojusznik 441 15.9.8. Progresywnanie przeciwgorączkowe 441 15.9.9. Miejsca i sposoby mierzenia ciepłoty ciała u dzieci 443 15.9.10. Gorączka niejasnego pochodzenia u dzieci (fever of unknown origin, FUO; fever without source, FWS) 443 15.9.11. Gorączki okresowe 445 Piśmiennictwo 446 15.10. Symptomatologia i leczenie chorób układu oddechowego – Andrzej Radzikowski, Aleksandra Banaszkiewicz 447 15.10.1. Patofizjologia i leczenie objawowe zakażeń dróg oddechowych 447 15.10.2. Podstawy racjonalnej antybiotykoterapii w zakażeniach dróg oddechowych 453 15.11. Symptomatologia zwykle występujących chorób układu pokarmowego – Jerzy Socha 461 15.11.1. Wymioty 461 15.11.2. Bóle brzucha 461 15.11.3. Biegunka 463 15.11.4. Nieswoiste zapalenie jelit 464 15.11.5. Zaparcia 465 15.11.6. Żółtaczka 465 15.11.7. Ostra i przewlekła niewydolność wątroby 467 15.11.8. Niedożywienie 467 15.12. Diagnostyka i leczenie chorób układu krążenia w wieku rozwojowym – Lesław Szydłowski, Maria Popczyńska-Marek 469 15.12.1. Fizjologiczne odrębności układu krążenia w wieku rozwojowym 469 15.12.2. Symptomatologia wad i chorób serca 472 15.12.3. Badania pomocnicze w podstawowej diagnostyce układu krążenia 473 15.12.4. Progresywnanie doraźne w stanach naglących pochodzenia kardiogennego 478 15.12.5. Udział i rola lekarza rodzinnego w kompleksowym leczeniu wad i chorób serca u dzieci 484 15.13. Wybrane problemy z zakresu hematologii – Danuta Sońta-Jakimczyk 486 15.13.1. Podział niedokrwistości 486 15.13.2. Podstawowe badania laboratoryjne 486 15.13.3. Niedokrwistości niedoborowe 486 15.13.4. Powiększony rozpad krwinek czerwonych (niedokrwistość hemolityczna) 488 15.13.5. Sferocytoza wrodzona 488 15.13.6. Hemoglobinopatie 488 15.13.7. Skazy krwotoczne 489 15.13.8. Białaczki i chłoniaki złośliwe 493 15.13.9. Rozszerzone węzły chłonne 495 15.14. Wybrane problemy endokrynologiczne – Maria Rybakowa 497 15.14.1. Opóźnione wzrastanie 498 15.14.2. Choroby tarczycy u dzieci i młodocianych 501 15.14.3. Zaburzenia odżywiania 504 15.14.4. Wrodzony przerost nadnerczy 508 15.14.5. Choroba i zespół Cushinga 509 15.15. Reumatologia wieku rozwojowego – Lidia Rutkowska-Sak 510 15.15.1. Gorączka reumatyczna 510 15.15.2. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) 511 15.15.3. Młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe (MZSM) 514 15.15.4. Toczeń rumieniowaty układowy (TRU) 515 15.15.5. Twardzina 516 15.15.6. Zapalenia naczyń 517 Piśmiennictwo 519 15.16. Pediatria metaboliczna na zapotrzebowania lekarza rodzinnego – Ewa Pronicka 519 15.16.1. Rola i zasady konsultacji metabolicznej w pracy lekarza rodzinnego 522 15.16.2. Formy konsultacji metabolicznej 524 15.16.3. Szczegółowa symptomatologia wad metabolizmu 525 15.17. Problemy nastolatków i młodocianych w praktyce lekarza rodzinnego – Maria Rybakowa 527 15.17.1. Układ hormonalny w okresie pokwitania i dojrzewania 528 15.17.2. Konstytucyjne opóźnienie wzrostu i rozwoju 529 15.17.3. Zaburzenia miesiączkowania u dziewcząt 530 15.17.4. Hirsutyzm 531 15.17.5. Ginekomastia 531 15.17.6. Psychospołeczne zaburzenia wieku młodzieńczego i ich profilaktyka 531 15.18. Wybrane zagadnienia z nefrologii dziecięcej w praktyce lekarza rodzinnego – Danuta Zwolińska 533 15.18.1. Podstawowe badania w diagnostyce chorób układu moczowego 533 15.18.2. Wskaźniki funkcji nerek 536 15.18.3. Diagnostyka radiologiczna chorób układu moczowego 536 15.18.4. Zakażenie układu moczowego u dzieci 537 15.18.5. Kamica układu moczowego 545 15.18.6. Moczenie nocne 548 15.18.7. Kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN) 554 15.18.8. Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (OKZN) 554 15.18.9. Nefropatia IgA 555 15.18.10. Zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek 556 15.18.11. Błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek (nefropatia błoniasta) 557 15.18.12. Błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek (mezangiokapilarne kłębuszkowe zapalenie nerek) 558 15.18.13. Zespół nerczycowy (ZN) 559 15.18.14. Ostre uszkodzenie nerek (acute kidney injury, AKI) 563 15.18.15. Przewlekła choroba nerek (PChN) 567 Piśmiennictwo 569 15.19. Wady postawy. Skrzywienia kręgosłupa – Ireneusz M. Kowalski 570 Piśmiennictwo 586 15.20. Problemy chirurgii dziecięcej – Józef Dzielicki, Wojciech Korlacki 587 15.20.1. Rany 587 15.20.2. Zakażenia tkanek miękkich 590 15.20.3. Złamania kości 592 15.20.4. Stłuczenia, skręcenia i zwichnięcia 593 15.20.5. Oparzenia 594 15.20.6. Obrażenia i schorzenia chirurgiczne w obrębie głowy 596 15.20.7. Schorzenia chirurgiczne w obrębie szyi 598 15.20.8. Urazy, wady rozwojowe i schorzenia klatki piersiowej 599 15.20.9. Urazy i schorzenia chirurgiczne jamy brzusznej 604 15.20.10. Pojęcia „ostrego brzucha" i „ostrej moszny" 608 15.20.11. Wady zewnętrznych narządów płciowych 608 15.20.12. Podstawowe zasady znieczulania 610 15.20.13. Współpraca z oddziałem chirurgii jednego dnia 611 15.20.14. Chirurgia małoinwazyjna 612 15.21. Najczęstsze choroby zakaźne – Urszula Godula-Stuglik 613 15.21.1. Choroby wysypkowe 613 15.21.2. Inne choroby zakaźne 618 15.21.3. Choroby odzwierzęce 621 15.22. Problemy HIV i AIDS u dzieci i młodzieży – Magdalena Marczyńska, Małgorzata Szczepańska-Putz 625 15.22.1. Drogi zakażenia HIV 625 15.22.2. Przebieg zakażenia wertykalnego HIV u dzieci 626 15.22.3. Diagnostyka dzieci matek HIV-dodatnich 626 15.22.4. Klasyfikacja zakażenia HIV u dzieci 627 15.22.5. Zasady leczenia zakażenia HIV 628 15.22.6. Profilaktyka zakażeń oportunistycznych 629 15.22.7. Program szczepień ochronnych 630 Pytania kontrolne 631 16. Problemy położnictwa i ginekologii w praktyce lekarza rodzinnego – Jacek Suzin, Wiesław Tyliński, Grzegorz Surkont, Edyta Wlaźlak, Maria Szubert, Katarzyna Kowalczyk-Amico 633 16.1. Fizjologia układu rozrodczego 633 16.1.1. Anatomia kobiecych narządów płciowych 633 16.1.2. Proces miesiączkowy 633 16.1.3. Zapłodnienie 635 16.1.4. Menopauza 635 16.1.5. Badanie ginekologiczne 636 16.2. Stany nagłe w ginekologii 637 16.2.1. Nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych 637 16.2.2. Stany zapalne kobiecych narządów płciowych 639 16.2.3. Bóle podbrzusza 644 16.3. Uroginekologia 645 16.3.1. Dolegliwości w obrębie pęcherza moczowego i cewki moczowej 646 16.3.2. Leczenie wysiłkowego nietrzymania moczu i pęcherza nadreaktywnego 647 16.3.3. Inne postacie nietrzymania moczu 650 16.3.4. Zaburzenia statyki 650 16.3.5. Skierowanie pacjentki z dolegliwościami uroginekologicznymi do specjalisty z dziedziny uroginekologii 651 16.4. Ciąża i stany nagłe w położnictwie 651 16.4.1. Określanie długości trwania ciąży i spodziewanego terminu porodu 654 16.4.2. Zmiany ogólnoustrojowe w przebiegu ciąży 655 16.4.3. Ogólne zalecenia dla ciężarnych 656 16.4.4. Poród 656 16.4.5. Połóg 657 16.4.6. Patologia połogu 658 16.4.7. Stany nagłe w położnictwie 659 16.5. Leczenie hormonalne w ginekologii 660 16.5.1. Antykoncepcja 660 16.5.2. Menopauza 670 16.5.3. Leczenie hormonalne z innych wskazań 673 16.6. Niepłodność 673 16.6.1. Przyczyny niepłodności 673 16.6.2. Metody umożliwiające ocenę owulacji 675 16.6.3. Badanie nasienia 675 16.6.4. Metody wykorzystywane w medycynie rozrodu 676 16.7. Onkologia ginekologiczna 676 16.7.1. Rak sromu 676 16.7.2. Rak pochwy 677 16.7.3. Rak szyjki macicy 678 16.7.4. Rak endometrium 679 16.7.5. Rak jajnika 680 16.7.6. Rozrosty i nowotwory trofoblastu 682 Pytania kontrolne 683 17. Cukrzyca – Józef Drzewoski 685 17.1. Patogeneza cukrzycy 686 17.2. Główne czynniki sprzyjające rozwojowi T2DM 688 17.3. Insulinooporność 689 17.4. Osłabienie czynności i redukcja masy komórek β 690 17.5. Rola lekarza medycyny rodzinnej w zapobieganiu stanom hiperglikemicznym (prediabetes i cukrzyca), a także ich leczeniu 691 17.5.1. Kryteria rozpoznania cukrzycy 691 17.5.2. Leczenie zaburzeń gospodarki węglowodanowej 693 17.6. Podsumowanie 696 Pytania kontrolne 697 18. Podstawy otorynolaryngologii dla dorosłych i dzieci – red. J. Bożydar Latkowski 699 18.1. Wybrane choroby uszu, a także współistniejące uszkodzenia słuchu i układu równowagi – J. Bożydar Latkowski, Alina Morawiec-Sztandera 699 18.1.1. Narząd słuchu 699 18.1.2. Układ równowagi 708 18.2. Częste choroby nosa, gardła i krtani oraz stany zakłócające ich wydajność – J. Bożydar Latkowski, Jerzy Kopczyński 712 18.2.1. Nos i zatoki przynosowe 712 18.2.2. Gardło 719 18.2.3. Krtań 723 18.3. Otorynolaryngologia dziecięca – Anna Zakrzewska 726 18.3.1. Stany nagłe w otolaryngologii dziecięcej 726 18.3.2. Najczęstsze choroby laryngologiczne u dzieci 728 Pytania kontrolne 732 19. Choroby reumatyczne w praktyce lekarza rodzinnego – Irena Zimmermann-Górska 733 19.1. Uogólnione choroby tkanki łącznej 733 19.1.1. Reumatoidalne zapalenie stawów 733 19.1.2. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów 736 19.1.3. Toczeń rumieniowaty układowy 736 19.1.4. Twardzina układowa 737 19.1.5. Zapalenie wielomięśniowe 737 19.1.6. Zespół antyfosfolipidowy 738 19.1.7. Polimialgia reumatyczna 738 19.1.8. Zespół Sjögrena 739 19.1.9. Rumień guzowaty 740 19.2. Spondyloartropatie 740 19.2.1. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa 740 19.2.2. Łuszczycowe zapalenie stawów 743 19.2.3. Reaktywne zapalenie stawów 744 19.3. Zapalenia stawów spowodowane bezpośrednio zakażeniem bakteryjnym 745 19.4. Zapalenie stawów wywoływane poprzez kryształy 746 19.4.1. Dna moczanowa 747 19.5. Choroba zwyrodnieniowa stawów 749 19.6. Osteoporoza 751 19.7. Choroby reumatyczne a ciąża 753 19.7.1. Reumatoidalne zapalenie stawów 753 19.7.2. Toczeń rumieniowaty układowy 753 19.7.3. Zespół antyfosfolipidowy 753 19.7.4. Leczenie farmakologiczne chorób reumatycznych w okresie ciąży i karmienia piersią 753 Pytania kontrolne 754 20. Problemy neurologiczne w praktyce lekarza rodzinnego – Antoni Prusiński 755 20.1. Diagnostyka najczęstszych objawów i zaburzeń neurologicznych 755 20.1.1. Bóle głowy 755 20.1.2. Zawroty głowy 757 20.1.3. Bóle barku 758 20.1.4. Bóle okolicy lędźwiowo-krzyżowej 758 20.1.5. Zaburzenia czynności ruchowych 758 20.1.6. Zaburzenia przytomności 759 20.1.7. Zaburzenia mowy 760 20.1.8. Zaburzenia snu 761 20.2. Krótki przegląd ważniejszych jednostek chorobowych i zespołów w neurologii 762 20.2.1. Choroby naczyniowe mózgu 762 20.2.2. Urazy mózgu 765 20.2.3. Guzy mózgu 766 20.2.4. Zatrucia układu nerwowego 767 20.2.5. Wybrane choroby zwyrodnieniowe i metaboliczne 767 20.2.6. Stwardnienie rozsiane 768 20.2.7. Padaczka 769 20.2.8. Migrena i inne samoistne bóle głowy 770 20.2.9. Uszkodzenia pojedynczych nerwów (mononeuropatie) 772 20.2.10. Bólowe zespoły korzeniowe 772 20.2.11. Polineuropatie 773 20.2.12. Choroby mięśni i nerwowo-mięśniowe 774 20.2.13. Zaburzenia neurologiczne w chorobach ogólnoustrojowych i narządów wewnętrznych 775 Pytania kontrolne 776 21. Problemy chirurgiczne i choroby naczyń w praktyce lekarza rodzinnego – Ryszard Markert 777 21.1. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego 777 21.2. Kamica żółciowa 778 21.3. Żó