Bohater obok świata (Uniwersytet Śląski)

Ireneusz Iredyński (1939–1985) debiutował jako poeta w latach antystalinowskiej odwilży, był znaczącym przedstawicielem kręgu pisma „Współczesność". Na początku lat sześćdziesiątych głośny był jego debiut prozatorski Dzień oszusta z oburzeniem komentowany przez oficjalną krytykę i władze.

Później Iredyński stał się pisarzem modnym dzięki szanowanej (także za granicą) dramaturgii. Po śmierci popadł w zapomnienie. Jego postać kojarzy się z legendą, której źródłem jest nawet wspomniana atmosfera wokół Dnia oszusta czy demonstracyjnie kontestatorska postawa.

Książka Zdzisława Marcinowa początkuje się od próby scharakteryzowania publicystyki pisarza, jego uczestnictwa i usytuowania w życiu literackim przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Dalsze dwa rozdziały są poświęcone debiutanckim utworom poetyckim – tym drukowanym od roku 1955 w prasie, wyśmienicie przyjętemu pierwszemu tomikowi Wszystko jest obok i autobiograficznemu poematowi Testament 1965.

Kolejne rozdziały są poświęcone utworom prozatorskim. Ta partia książki zaczyna się omówieniem „sprawy Dnia oszusta". Następny rozdział jest próbą odejścia od stereotypowego odczytania mikropowieści Ukryty w słońcu jako kontynuacji nurtu „czarnej literatury".

Piszący dostrzega w tym utworze opowieść o wielkim uczuciu, nieprzystępnym do udźwignięcia. Kolejny rozdział to opis politycznego kontekstu opowiadań z tomu Związki uczuciowe. Ostatnie dwa rozdziały są próbą odczytania niepowtarzalnego kodu autobiograficznego powieści Iredyńskiego z lat siedemdziesiątych.

Książka nie ma charakteru całościowej monografii; dotyczy wymienionych w jej podtytule poezji i prozy. Jej kształt – co na koniec warte zaznaczenia - określiły rezultaty bibliograficznych i bibliotecznych kwerend.

Ujawniły one istnienie tekstów godnych bliższej uwagi, wytwarzających ciekawe konteksty dla utworów poetyckich i prozatorskich pisarza.