Kościół ewangelicko-augsburski na warmii i mazurach po ii wojnie światowej w spojrzeniu historyczno-ekumenicznym, AZ#42517DBAEB/DL-ebwm/pdf (Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne)

Zakończenie II wojny światowej zmieniło oblicze narodowościowe, wyznaniowe, społeczne i polityczne południowej części dawnych Prus Wschodnich. Część ta w wyniku postanowień międzynarodowych pozostała przyłączona do Polski, natomiast północna do Związku Radzieckiego. Równocześnie ludność Warmii, jak i Mazur znalazła się w granicach Polski. Warmię zamieszkiwała ludność rzymskokatolicka, natomiast Mazury w wielkiej większości ewangelicy. W wyniku II wojny światowej dotychczasowa ludność opuszczała swą małą ojczyznę, emigrując do Niemiec Zachodnich. Wyjeżdżali równocześnie Warmiacy, jak i Mazurzy, a więc katolicy i ewangelicy. W zamian na opustoszałe tereny przybywali nowi osadnicy z zróżnicowanych stron Polski. Przybywała ludność z okolic Suwalszczyzny, Kolna, Łomży, Ostrołęki, Kadzidła, Myszyńca, Chorzel, Przasnysza, Ciechanowa, Działdowa, Lubawy, Grudziądza i wielu innych miejscowości. Zasiedlili tę ziemię także osadnicy z Wileńszczyzny, Lubelskiego, z centralnej Polski, a choćby z Bieszczad. Nowi przybysze w większości byli wyznania rzymskokatolickiego, nie brakowało jednak i innych wyznań, choć stanowiły one znaczną mniejszość. Wśród tej mniejszości znajdowali się wyznawcy prawosławia, Kościoła grekokatolickiego, metodystycznego, ewangelicko-augsburskiego i innych pomniejszych wyznań. Zamiarem tej pracy jest ukazanie nieprzystępnych dziejów wyznawców Kościoła ewangelicko-augsburskiego na Warmii i Mazurach po zakończeniu II wojny światowej, naszych współbraci chrześcijan, którzy dzielili niełatwe dzieje powojenne wraz z ludnością rzymskokatolicką. Ludność ewangelicka bowiem musiała walczyć o własne świątynie, o duszpasterzy, którzy żeby sprawowali opiekę religijną nad nimi, o zgodę na sprawowanie nabożeństw we własnych domach, o naukę religii, o stosowanie języka zrozumiałego w liturgii, a więc o język niemiecki, a z reguły o własną godność dziecka Bożego. Był to czas nad wyraz bolesny, poprzedzony jednakowo tragicznymi latami wojny i okupacji niemieckiej, w trakcie której hitlerowcy wymordowali m.in. Całą rodzinę Burschów, krewnych Edmunda Burschego profesora teologii ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego i ks. Juliusza Burschego, naczelnego biskupa Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce niestrudzonego obrońcy polskości Śląska i Mazur. Kościół ewangelicko-augsburski w Polsce był tym kościołem, który nad wyraz ucierpiał w czasie II wojny światowej, marnując wyraźną część swych duchownych zamordowanych poprzez hitlerowców. Po okresie socjalizmu nazistowskiego wkroczył socjalizm komunistyczny, który z całą bezwzględnością niszczył to, co było związane z chrześcijaństwem.