Czynnik społeczny w polskim systemie wymiaru.. Michał Kaczmarczyk

Instytucja udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości stanowi ważny składnik europejskiego dziedzictwa ustrojowego konstytucjonalizmu. Uczestnictwo obywateli w sądzeniu jest jednym z filarów demokracji, gdyż gwarantuje suwerenowi realny i bezpośredni wpływ na funkcjonowanie organów władzy sądowniczej, w tym na realizację poprzez tę władzę jej najważniejszej funkcji rozstrzygania sporów o prawo.Monografia jest pierwszą na polskim rynku wydawniczym pracą naukową, która ujmuje instytucję ławnika całościowo, analizując równocześnie instytucję ławnika sądów powszechnych, jak i sądów wojskowych, izb morskich oraz Sądu Najwyższego, do którego czynnik społeczny wprowadzono w 2017 roku.

Cele niniejszej monografii są wieloaspektowe i wpisują się w deskryptywną, eksplanacyjną i instrumentalną funkcję nauk społecznych. Praca służy opisaniu instytucji udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, równocześnie w aspekcie historycznym (kształtowanie się tej instytucji w różnorodnych jej odmianach i wariantach od czasów starożytnych po współczesność), jak i teraźniejszym (zarys instytucji ławnika w obecnym modelu ustrojowym polskiego rozmiaru sprawiedliwości).

Autor podejmie nadto próbę opisania źródeł (podstaw) aksjonormatywnych i doktrynalnych przedmiotowej instytucji, jak ponadto wyjaśnienia jej roli w demokratycznym społeczeństwie i państwie, tak w perspektywie praktyki rozmiaru sprawiedliwości, jak i szerzej w rozmiarze politycznym i ogólnospołecznym.

Szczegółowa analiza tradycji, podstaw prawnych i pragmatyki funkcjonowania instytucji ławnika umożliwiła opisanie oraz wyjaśnienie procesów i zjawisk związanych z istnieniem i rozwojem tej instytucji w ogólnym kontekście społeczno-politycznym, z zastosowaniem kategorii prawoznawczych, politologicznych, filozoficznych, historycznych i socjologicznych.

Monografia zawiera także opis oryginalnej, autorskiej koncepcji funkcji ławnika, z uwzględnieniem jego ról procesowych i społecznych. Dodatkowo autor we wnioskach de lege ferenda wysuwa uzasadnione ustaleniami badawczymi propozycje zmian w prawie w zakresie wzmocnienia statusu ustrojowego ławnika i zagwarantowania mu niezawisłości, która miałaby charakter realny, a nie wyłącznie deklaratywny.