Tragiczna pomylka. O tragedii i tragizmie

Tragiczna pomyłka. O tragedii i tragizmie to książka, która zrodziła się z refleksji nad używaniem pojęć ‘tragedia’ i ‘tragizm’ na zróżnicowane sposoby, niejednokrotnie nieprecyzyjnie i nie za każdym razem w oparciu o ich głębsze zrozumienie.

W rozważaniach na temat tragedii potrzebne było przyjęcie perspektywy historycznej, odtworzenie dziejów tragedii jako zjawiska gatunkowego i estetycznego od antyku po wiek XX – temu poświęcony został rozdział Od tragedii do tragizmu. Z kolei idea tragizmu, na niemało sposobów powiązana z tragedią, ale ewoluująca w kierunku filozoficznym, zwłaszcza od wieku XVIII, w jakimś sensie stanowiła punkt dojścia rozważań zawartych w tym rozdziale.

Równolegle z prezentujeniem dziejów tragedii i tragizmu w rozdziale tym nastąpiło omówienie wybranych, jednych z ciekawszych, zdaniem autorki, koncepcji zawartych w opracowaniach literaturoznawców, filozofów oraz innych specjalistów – w przeważającej mierze zagranicznych – na przestrzeni dziesięcioleci. Ich poglądy zostały omówione, a także zaprezentowane w przypisach w postaci dużych cytatów.

równocześnie solidność zjawiska tragedii, jak i idei tragizmu w kulturze, stanowiąca typ zagadki intelektualnej, wiąże się ściśle z interpretacją trafnych fragmentów Poetyki Arystotelesa (w kontekście innych jego pism). Im więc poświęcony został kolejny rozdział, omawiający całość jego koncepcji i szczegółowe kategorie związane z kombinacją tragedii i z jej recepcją, takie jak – pomiędzy innymi – hamartia, perypetia, katharsis, które na trwałe weszły do zasobu pojęć humanistyki. Poglądy Stagiryty zostały przedstawione zarówno w tłumaczeniach, jak i w oryginale.

Kolejny rozdział poświęcono interesującym interpretacjom (od Arystotelesa po współczesną krytykę), między innymi mocnych powodów trwania lub „śmierci” tragedii, jej estetycznego bądź filozoficznego charakteru, dawnego i współczesnego rozumienia tragizmu, zagadnienia wolności i losu, jedności świata i jego rozdarcia, aktywności i odpowiedzialności człowieka (jego „winy”).

Następny rozdział ma charakter najmocniej autorski – składają się nań własne interpretacje zagadnień nieobecnych lub rzadko podejmowanych w badaniach nad tragedią i tragizmem, takich jak kwestia dobra i zła, słaba wola bohatera tragicznego, tragizm człowieka a „tragizm historii”, romantyczne pojmowanie tragizmu, możliwość wykorzystywania tego pojęcia do dzieł odmiennych gatunkowo od tragedii. W rozdziale tym przywoływane są, tytułem ilustracji poszczególnych problemów, jednocześnie tragedie antyczne, jak dzieła średniowieczne, Książę Niezłomny Calderona i wersja Słowackiego, Boska Komedia Dantego i tragedie Szekspira, Cierpienia młodego Wertera Goethego, Zbójcy Schillera, Nie-Boska komedia i Irydion Krasińskiego, a także Lorenzaccio Musseta, Anna Karenina Tołstoja i Pani Bovary Flauberta, i wreszcie „tragiczny idiom” w pełni obecny w Panu Tadeuszu.

Wychodząc od kwestii definicyjnych i historycznych oraz kategorialnych, Tragiczna pomyłka jest w istocie książką na temat historii idei tragedii i tragizmu.