Żywienie zwierząt i paszoznawstwo Tom 3 Paszoznawstwo

Tytuł Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Tom 3. Paszoznawstwo Język polski Wydawnictwo Wydawnictwo Naukowe PWN ISBN 978-83-01-17401-9 Rok wydania 2013 Warszawa Wydanie 2 liczba stron 440 Format pdf Spis treści 1. WPROWADZENIE DO TEMATYKI PASZOZNAWSTWA, Franciszek Brzóska 1 1.1. Składniki pokarmowe pasz 1 1.1.1. Komponenty fizyczne 1 1.1.2. Elementy chemiczne 2 1.1.2.1. Tłuszczowce - lipidy 2 1.1.2.2. Węglowodany 4 1.1.2.3. Związki azotowe 6 1.1.2.4. Komponenty mineralne 8 1.1.2.5. Witaminy 9 1.1.2.6. Substancje antyodżywcze 10 1.1.2.7. Rośliny genetycznie modyfikowane jako materiał paszowy 10 1.2. Metody oznaczeń chemicznych i fizycznych składu pasz 11 1.2.1. Analiza chemiczna pasz 11 1.2.1.1. Analiza podstawowa - weendeńska (charakterystyczna) 11 1.2.1.2. Oznaczanie zawartości suchej masy 12 1.2.1.3. Związki azotowe (białko ogólne i właściwe) 12 1.2.1.4. Tłuszcz surowy 12 1.2.1.5. Włókno bezkompromisowe 13 1.2.1.6. Popiół ascetyczny 13 1.2.1.7. Związki bezazotowe wyciągowe 13 1.2.2. Analiza włókna pasz według Van Soesta 13 1.2.3. Analiza elementów mineralnych, witamin, substancji antyodżywczych i dodatków paszowych 15 1.2.4. Analiza fizyczna 15 1.2.5. Analiza mikroskopowa pasz 16 1.2.6. Szacowanie wartości energetycznej pasz 16 1.3. Merytoryczne podstawy prawa paszowego 17 1.3.1. Główne postanowienia Ustawy Paszowej 17 1.3.2. Definicje i systematyka pasz 19 1.3.2.1. Systematyka pasz obowiązująca w Unii Europejskiej 20 1.3.2.2. Systematyka pasz klasyczna 22 1.3.3. Rejestracja i kontrola jakości i obrót paszami 24 2. ZIELONKI Z UPRAW POLOWYCH, Stanisław Krzywiecki 26 2.1. Struktura produkcji w stosunku do potrzeb żywieniowych 26 2.2. Wieloletnie rośliny motylkowate (bobowate) 30 2.2.1. Lucerna mieszańcowa (Medicago media Pers.) 30 2.2.2. Koniczyna czerwona (Trifolium pratense L.) 32 2.2.3. Koniczyna biała (Trifolium repensL.) 34 2.2.4. Koniczyna perska (Trifolium resupinatum L. ) 35 2.2.5. Komonica zwyczajna (Lotus corniculatus L.) 35 2.2.6. Koniczyna białoróżowa (Trifolium hybridum L.) 35 2.2.7. Koniczyna szkarłatna - inkarnatka (Trifolium incarnatum L. ) 36 2.2.8. Esparceta siewna (Onobrychis viciaefolia Scop.) 36 2.2.9. Nostrzyk biały (Melilotus albus Med.) 36 2.2.10. Przelot (Anthyllis vulneraria L.) 37 2.3. Zielonki roślin strączkowych (bobowatych) 38 2.3.1. Łubin żółty (Lupinus luteus L.) 38 2.3.2. Łubin wąskolistny (Lupinus angustifolius L.) 39 2.3.3. Łubin biały (Lupinus albus L.) 39 2.3.4. Bobik (Vicia faba ssp. minor Ilarz.) 39 2.3.5. Groch polny (peluszka) (Pisum arvense L.) 39 2.3.6. Wyka jara (siewna) (Vicia sativa L.) 40 2.3.7. Wyka ozima (kosmata) (Vicia villosa Roth.) 40 2.3.8. Seradela siewna (Ornithopus sativus Brot.) 41 2.4. Trawy w tworzeniu polowej 41 2.5. Zielonki z roślin zbożowych 43 2.5.1. Owies (Avena sativa L.) i jęczmień jary (Hordeum vulgare L.) 44 2.5.2. Żyto (Secale cereale L.) 45 2.5.3. Kukurydza (Zea mays L.) 45 2.6. Mieszanki paszowe roślin zielonych 46 2.7. Liście i nać roślin korzeniowych i okopowych 48 2.8. Inne zielonki 49 2.8.1. Kapusta pastewna (Brassica oleracea L.) 49 2.8.2. Słonecznik (Helianthus annuus L.) 50 2.8.3. Rzepak ozimy (Brassica napus L.) i rzepik ozimy (Brassica rapa L.) 51 2.8.4. Gorczyca biała (Sinapis alba L.), rzodkiew oleista (Raphanus sativus L.var. Oleiferus Pers.), facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia Hook.) 51 2.8.5. Malwa pastewna - ślaz okółkowy (Malva verticillata L.) 52 2.8.6. Żywokost lekarski (Symphytum officinale L.) 52 2.8.7. Gryka zwyczajna (Fagopyrum sagittatum Gilib.) 52 2.9. Kukurydza - podstawowa roślina paszowa, Zygmunt M. Kowalski 52 2.9.1. Odmiany kukurydzy 53 2.9.2. Ziarno kukurydzy 55 2.9.3. Kiszone wilgotne ziarno kukurydzy 57 2.9.4. CCM (corn-cob-mix) 58 2.9.5. Zielonka z całych roślin kukurydzy 59 2.9.6. Kiszonka z całych roślin kukurydzy 59 2.9.7. Termin zbioru 61 2.9.8. Technologia zbioru i kiszenia 64 2.9.9. Sposób wybierania z silosu lub pryzmy, a także sposób skarmiania 65 2.9.10. Dodatki do zakiszania 66 2.9.11. Susz z kukurydzy 68 2.9.12. Wywar kukurydziany 68 2.9.13. Mikotoksyny związane z żywieniem kukurydzą 70 3. RUŃ Z TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH, Franciszek Borowiec 71 3.1. Znaczenie trwałych użytków zielonych w żywieniu zwierząt i produkcji pasz 71 3.2. Czynniki wpływające na wartość pokarmową pasz z użytków zielonych 75 3.3. Ruń łąkowa 78 3.4. Ruń pastwiskowa 80 3.5. Systemy wypasu 82 3.6. Metody oceny efektywności pastwiska 91 3.7. Pastwiska dla poszczególnych gatunków zwierząt 97 3.7.1. Pastwiska dla krów mlecznych 97 3.7.2. Pastwiska dla młodzieży bydlęcej i opasów 98 3.7.3. Pastwiska dla owiec 99 3.7.4. Pastwiska dla koni 100 3.7.5. Pastwiska dla gęsi i świń 101 3.8. Zagrożenia dla zwierząt przebywających na pastwiskach 103 4. METODY KONSERWOWANIA ZIELONEK, Zbigniew Podkówka, Witold Podkówka 109 4.1. Technika produkcji kiszonek 110 4.1.1. Znaczenie kiszonek w gospodarce paszowej 110 4.1.2. Biologiczne i chemiczne podstawy kiszenia pasz 112 4.1.2.1. Mikroorganizmy i ich znaczenie w procesie fermentacji 112 4.1.2.2. Przemiany biochemiczne w procesie fermentacji 117 4.1.3. Przydatność zielonek do zakiszania 121 4.1.4. Dodatki wpływające na cykl fermentacji 131 4.1.5. Obliczanie zapotrzebowania na kiszonki 134 4.1.6. Zasady sporządzania kiszonek 134 4.1.7. Ocena jakości kiszonki 137 4.1.8. Grzyby pleśniowe i mikotoksyny w kiszonkach 139 4.1.9. Korygowanie zawartości suchej masy w kiszonkach na zawartość substancji lotnych 140 4.1.10. Wartość pokarmowa kiszonek 141 4.1.11. Wpływ technice sporządzania kiszonki na jej jakość i wartość pokarmową 142 4.1.12. Straty w trakcie produkcji kiszonki 144 4.1.13. Stabilność kiszonki 146 4.1.14. Sok kiszonkowy 147 4.1.15. Zbiorniki do kiszenia zielonek 148 4.1.16. Wpływ kiszonki na jakość mleka 150 4.1.17. Charakterystyka niektórych kiszonek 150 4.1.18. Kiszonka jako substrat do produkcji biogazu 153 4.2. Technologia produkcji siana 154 4.2.1. Źródła strat w trakcie suszenia zielonki na siano 155 4.2.2. Metody suszenia 157 4.2.3. Zagrzewanie się siana w stogu i możliwość samozapłonu 159 4.2.4. Zasady zbioru runi łąkowej na siano 159 4.2.5. Ocena wartości pokarmowej siana 161 4.2.6. Siano w żywieniu zwierząt 162 4.2.7. Obliczenie zapasów siana 163 4.3. Technologia produkcji suszu 163 5. ROŚLINY OKOPOWE, Franciszek Borowiec 166 5.1. Rośliny okopowe bulwiaste 166 5.1.1. Ziemniaki (Solanum tuberosum ssp. tuberosum) 166 5.1.2. Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus L.) 172 5.2. Rośliny okopowe korzeniowe 173 5.2.1. Burak pastewny (Beta vulgaris ssp. vulgaris convar. crassa Alef.) 173 5.2.2. Burak cukrowy (Beta vulgaris L. Ssp. vulgaris Helm conv. vulgaris var. altissima Doell.) 176 5.2.3. Marchew (Daucus carota L. Ssp. sativus Hofm.) 177 5.2.4. Brukiew (Brassica napus L. Var. rapifera Metzg.) 179 5.2.5. Rzepa (Brassica rapa L. Var. rapifera) 181 5.2.6. Cykoria uprawna (Cichorium intybus L. Var. sativum) 182 6. SŁOMA, PLEWY, STRĄCZYNY, LIŚCIARKA, Maria Dymnicka 184 6.1. Słomy 185 6.2. Plewy, strączyny, łuski 187 6.3. Liściarka, kora drzew, snopówka 189 7. ZIARNO ZBÓŻ I PRODUKTY UBOCZNE PRZEMYSŁU ZBOŻOWO-MŁYNARSKIEGO, Janusz L. Sokół 191 7.1. Ogólna charakterystyka ziarna zbóż 191 7.2. Wartość żywieniowa ziarna poszczególnych gatunków zbóż 200 7.3. Przechowywanie i konserwowanie ziarna 207 7.4. Produkty uboczne przemysłu zbożowo-młynarskiego 211 7.4.1. Otręby 211 7.4.2. Mąki pastewne 214 7.4.3. Pozostałe produkty pochodzenia zbożowego 215 8. NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH (OBECNA NAZWA BOTANICZNA -– BOBOWATE), Barbara Pastuszewska 216 8.1. Uprawa roślin bobowatych (strączkowych) i znaczenie ich nasion jako paszy 216 8.2. Skład morfologiczny i chemiczny nasion 217 8.3. Związki bioaktywne o działaniu antyżywieniowym 220 8.4. Wartość żywieniowa i użycie 223 8.4.1. Groch 223 8.4.2. Bobik 225 8.4.3. Łubiny 227 8.4.4. Inne nasiona roślin strączkowych 229 8.5. Metody zwiększania wartości pokarmowej nasion roślin strączkowych 229 9. NASIONA ROŚLIN OLEISTYCH i PRODUKTY UBOCZNE PRZEMYSŁU OLEJARSKIEGO, Stefania Smulikowska 232 9.1. Charakterystyka ogólna nasion roślin oleistych 233 9.2. Związki o działaniu antyodżywczym 235 9.3. Technika otrzymywania produktów ubocznych przemysłu olejarskiego 238 9.4. Zastosowanie produktów ubocznych z przerobu olejów w żywieniu zwierząt 239 9.5. Wpływ technologii produkcji na zastosowanie produktów ubocznych przemysłu olejarskiego przez zwierzęta 240 9.6. Rośliny oleiste ważniejsze gatunki roślin 241 9.6.1. Rzepak (Brassica napus L.) - odmiany 00 241 9.6.2. Soja owłosiona (Glycine max L.) 243 9.6.3. Słonecznik (Helianthus annuus L.) 244 9.6.4. Len (Linum usitatissimum L.) 245 9.6.5. Lnianka siewna (Camelina sativa L.) 246 9.6.6. Rzepik (Brassica rapa L., Brassica campestris L.) 247 9.6.7. Gorczyca biała (Sinapis arvensis L.) 247 9.6.8. Bawełna (Gossypium ssp.) 247 9.6.9. Orzech ziemny (arachidowy) (Arachis hypogaea L.) 248 9.6.10. Wiesiołek (Oenothera paradoxa L.) 249 9.6.11. Sezam (Sesamum indicum L.) 249 9.6.12. Palma afrykańska (olejowiec gwinejski) (Elaeis quineensis Jacq.lub Elaeis melanococca auct.) 250 9.6.13. Palma kokosowa (Cocos nucifera L.) 250 9.6.14. Kukurydza (Zea mays L.) 251 9.6.15. Krokosz (Carthamus tinctorius L.) 251 9.6.16. Dynia oleista (Cucurbita pepo var. oleifera Pietsch albo var. styriaca Greb.) 251 9.6.17. Konopie (Cannabis sativa L.) 252 9.6.18. Katran abisyński (Crambe abyssinica Hochst.) 252 9.6.19. Rącznik pospolity (Ricinus communis L.) 252 10. PASZE UBOCZNE PRZEMYSŁU OWOCOWO-WARZYWNEGO, ZIEMNIACZANEGO, ZIELARSKIEGO, CUKROWNICZEGO BROWARNIANEGO I FERMENTACYJNEGO, Małgorzata Szumacher-Strabel, Adam Cieślak 253 10.1. Wprowadzenie 253 10.2. Pasze uboczne przemysłu owocowo-warzywnego, w tym ziemniaczanego 254 10.3. Wytłoki owocowe, warzywne 255 10.4. Produkty uboczne przemysłu ziemniaczanego 259 10.5. Zioła i produkty uboczne przemysłu zielarskiego 260 10.6. Produkty uboczne przemysłu cukrowniczego 263 10.7. Produkty uboczne przemysłu browarnianego 265 10.8. Produkty uboczne przemysłu fermentacyjnego 268 11. PASZA POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO, Jacek Skomiał, Marcin Barszcz 271 11.1. Charakterystyka ogólna 271 11.2. Mleko i produkty uboczne przemysłu mleczarskiego 272 11.3 Ryby i mączki rybne 278 11.3.1. Mączka rybna 279 11.3.2. Siloryb i inne produkty 281 11.4. Mięso i mączki mięsno-kostne 281 11.5. Krew i produkty pochodne 285 11.6. Jaja i produkty pochodne 287 12. PASZE Z ROŚLIN GENETYCZNIE MODYFIKOWANYCH, Iwona Kosieradzka 288 12.1. Modyfikacja genetyczna roślin 288 12.2. Kierunki i cele modyfikacji roślin paszowych 289 12.2.1. Tolerancja herbicydów 289 12.2.2. Odporność na szkodniki 290 12.2.3. Niepodatność na choroby 290 12.2.4. Niepodatność na niekorzystne warunki środowiska 291 12.2.5. Zmiana składu chemicznego i cech jakościowych roślin 291 12.2.5.1. Modyfikacja ilości i jakości białka 291 12.2.5.2. Modyfikacja ilości i jakości tłuszczu 292 12.2.5.3. Modyfikacja ilości i jakości węglowodanów 292 12.2.5.4. Modyfikacja zawartości substancji biologicznie czynnych, antyodżywczych, witamin i endogennych enzymów 293 12.2.5.5. Modyfikacja cech sensorycznych i tempa dojrzewani 294 12.2.6. Genetycznie modyfikowane rośliny wykorzystywane jako bioreaktory 295 12.3. Skala upraw i użycia paszowego roślin GM 296 12.4. Wprowadzanie do obrotu roślin GM używanych na pasze i żywność w Unii Europejskiej 298 12.4.1. Pasze GM w żywieniu zwierząt a bezpieczeństwo konsumentów 301 12.4.2. Badania bezpieczeństwa poprzedzające komercjalizację roślin przeznaczanych na pasze i żywność 301 12.4.3. Niezamierzone efekty transgenezy 302 12.4.4. Procedura żywieniowej oceny GMO na pasze i żywność 302 12.4.5. Rośliny GM w paszach dla zwierząt laboratoryjnych 304 12.4.6. Genetycznie modyfikowane rośliny w dawkach dla zwierząt gospodarskich 304 12.4.7. Horyzontalny transfer genów a markery selekcyjne w roślinach transgenicznych 307 12.4.8. Znakowanie i monitorowanie pasz z roślin transgenicznych 308 12.4.9. Koegzystencja ascetycznców i pasz genetycznie modyfikowanych i wolnych od GMO 309 13. DODATKI PASZOWE, Eugeniusz Grela, Antoni Lipiec, Ryszard Pisarski 311 13.1. Dodatki techniczne 313 13.1.1. Przeciwutleniacze 313 13.1.2. Kwasy ekologiczne i detoksykanty 313 13.1.3. Emulgatory, stabilizatory, środki żelujące i spulchniające 315 13.2. Dodatki sensoryczne 315 13.2.1. Barwniki 315 13.2.2. Dodatki aromatyczne i smakowe 317 13.3. Dodatki dietetyczne 317 13.3.1. Zioła 317 13.3.2. Związki azotowe niebiałkowe i czyste aminokwasy 324 13.4. Dodatki zootechniczne 325 13.4.1. Enzymy paszowe 325 13.4.2. Probiotyki 328 13.4.3. Prebiotyki 330 13.4.4. Preparaty dezodoryzujące i inne 331 13.4.5. Kokcydiostatyki i histomonastatyki 331 13.5. Dodatki zabronione 333 13.5.1. Antybiotykowe stymulatory wzrostu (asw) 333 13.5.2. Hormony 334 14. MIESZANKI PASZ TREŚCIWYCH, Barbara Klocek, Maria Osek 336 14.1. Uwarunkowania produkcji pasz przemysłowych 336 14.2. Przemysł paszowy na świecie 337 14.3. Zasady sporządzania mieszanek i koncentratów paszowych 338 14.4. Materiały (pasze) zbożowe 339 14.5. Materiały (pasze) białkowe pochodzenia roślinnego i zwierzęcego 341 14.5.1. Materiały białkowe pochodzenia roślinnego 342 14.5.2. Materiały białkowe pochodzenia zwierzęcego 343 14.6. Pozostałe materiały paszowe 344 14.7. Dobór materiałów do mieszanek paszowych 345 14.8. Warianty mieszanek paszowych 346 14.8.1. Mieszanki pełnoporcjowe 346 14.8.2. Mieszanki dodatkowe 347 14.8.3. Mieszanki dietetyczne 347 14.9. Koncentraty białkowe 348 14.10. Charakterystyka koncentratów i mieszanek paszowych 348 14.10.1. Mieszanki treściwe i koncentraty białkowe dla bydła 348 14.10.2. Koncentraty białkowe i mieszanki treściwe dla trzody chlewnej 349 14.10.3. Mieszanki treściwe i koncentraty białkowe dla przeróżnychgatunków drobiu 351 14.10.4. Mieszanki paszowe dla zwierząt laboratoryjnych 353 14.10.5. Mieszanki paszowe dla koni 354 14.10.6. Mieszanki paszowe dla zwierząt futerkowych 355 14.10.7. Karmy dla kotów i psów 356 14.10.8. Mieszanki paszowe dla zwierząt amatorskich 356 15. MIESZANKI MINERALNE, PREPARATY WITAMINOWE I WITAMINOWO-MINERALNE, Barbara Klocek, Maria Osek 358 15.1. Mieszanki mineralne 359 15.2. Mieszanki witaminowe 360 15.3. Premiksy 360 15.4. Preparaty mlekozastępcze 363 15.5. Inne elementy i preparaty 363 15.6. Kontrola jakości, magazynowanie i dystrybucja pasz przemysłowych 363 16. PASZE NIEKONWENCJONALNE, Jacek Skomiał, Marcin Barszcz 365 16.1. Organizmy jednokomórkowe 365 16.2. Grzyby jadalne 367 16.3. Odpady kuchenne, produkty uboczne z piekarni 368 16.4. Odchody zwierzęce 369 16.5. Węgiel brunatny 370 16.6. Glicerol 370 16.7. Pasze przypadkowe 371 17. USZLACHETNIANIE I PREPAROWANIE PASZ, Witold Podkówka, Zbigniew Podkówka 372 17.1. Uszlachetnianie i preparowanie pasz w zakładach przemysłu paszowego 372 17.2. Przyrządzanie pasz w gospodarstwie 376 17.3. Przyrządzanie pasz słomiastych 378 18. MAGAZYNOWANIE PASZ, Zbigniew Podkówka 380 19. PRELIMINARZ PASZ, Franciszek Borowiec 384 19.1. Metody obliczenia zapotrzebowania zwierząt na pasze 385 19.1.1. Metoda uwzględniająca roczne zapotrzebowanie 385 19.1.2. Metoda przeciętnych dawek pokarmowych 386 19.1.3. Produkcja pasz w gospodarstwie 391 19.1.4. Bilans pasz i wnioskowanie 394 20. HIGIENA PASZ I NADZÓR NAD ICH JAKOŚCIĄ, Waldemar Korol, Krzysztof Kwiatek 395 20.1. Kryteria w zakresie higieny pasz 396 20.1.1. Higiena pasz, istota i definicje 396 20.1.2. Wymogi dla przedsiębiorstw paszowych na poziomie produkcji pierwotnej 397 20.1.3. Oczekiwania dotyczące przedsiębiorstw paszowych na stopniach innych aniżeli produkcja pierwotna 398 20.1.4. Korzystne praktyki w zakresie produkcji pasz i żywienia zwierząt 399 20.1.5. System analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli (HACCP) 399 20.1.6. Cykl analizy ryzyka w produkowaniu pasz i żywieniu zwierząt 400 20.2. Wprowadzanie pasz na rynek 401 20.2.1. Ogólne wymogi w zakresie bezpieczeństwa i wprowadzania pasz na rynek 402 20.2.2. Wykaz tworzyw zabronionych 403 20.2.3. Substancje niechciane 403 20.2.4. Katalog tworzyw paszowych 404 20.2.5. Pasze specjalnego przeznaczenia żywieniowego 405 20.2.6. Etykietowanie pasz 405 20.2.7. Obowiązkowe deklaracje składników pokarmowych 406 20.2.8. Dopuszczalne tolerancje elementów pasz i dodatków paszowych 407 20.2.9. Pasze lecznicze 407 20.3. Kontrola jakości pasz 408 20.3.1. Kontrola wewnętrzna 408 20.3.2. Urzędowy nadzór nad jakością pasz 409 20.3.3. Pobieranie próbek i metody badania pasz 409 20.3.4. Unijne i krajowe laboratoria referencyjne 410 20.3.5. Programy urzędowej kontroli pasz 410 20.3.6. Interpretacja wyników badania pasz 411 Literatura uzupełniająca 413 Skorowidz 421