System prawa karnego procesowego. tom 6 (Wolters Kluwer)

Przekazywany do dłoni Czytelników VI tom Systemu Prawa Karnego Procesowego poświęcony jest problematyce stron i innych uczestników postępowania karnego. Główną ideą Systemu, zgodnie z charakterem tego wielotomowego cyklu publikacji, jest zebranie dotychczasowego dorobku literatury i po części orzecznictwa dotyczącego polskiego procesu karnego.

Z drugiej jednak strony, Autorzy musieli zaprezentować własne poglądy w opisywanej materii. Pewien wkład we wzbogacenie opisanej tu problematyki wniósł także ustawodawca, dokonując w ostatnich latach licznych nowelizacji polskiej procedury karnej, w tym "sporej reformy", która weszła w życie z dniem 1 lipca 2015 r., i "kontrreformy" wprowadzonej szczególnie z dniem 15 kwietnia 2016 r.

Obie nowelizacje wpłynęły także, w obszerniejszym albo mniejszym stopniu, na status prawny stron i innych uczestników innowacyjnania karnego. W związku z powyższym należało także w niniejszej publikacji odnieść się do niejednokrotnie sprzecznych zmian, wprowadzonych na przestrzeni zaledwie dwóch lat, co nadało poświęconym im rozważaniom charakter dynamiczny.

Pojęcie uczestnika innowacyjnania budzi wątpliwości nie tylko w literaturze, ale i aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, mnóstwo kontrowersji budzi także konwencjonalne pojęcie strony procesowej, rodzaje stron, pojęcia zdolności procesowej i zdolności do czynności procesowych.

Problematyka ta, stanowiąca swoisty wstęp do zagadnień opisywanych w niniejszym tomie, została obszernie opisana w rozdziale I. W rozdziale II opisano instytucję oskarżyciela publicznego w odniesieniu do prokuratora, jak i nieprokuratorskich organów oskarżycielskich.

w przypadku prokuratora sięgnięto nie tylko do regulacji kodeksu progresywnania karnego, lecz i ustawy z 28 stycznia 2016 r. - Prawo o prokuraturze i wydanego na jej podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 7 kwietnia 2016 r.

- Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Rozdział III gromadzi obfite rozważania dotyczące pokrzywdzonego. Przeprowadzona w nim analiza standardów ochrony praw pokrzywdzonego w świetle dokumentów europejskich, a także Konstytucji RP i obowiązującego kodeksu innowacyjnania karnego przekonuje, że nie jest on już w polskim procesie karnym postacią zapomnianą.

jednocześnie wykazuje, jak istotną rolę w ukształtowaniu tych wzorców odegrało szeroko rozumiane ustawodawstwo europejskie. Rozdział IV opisuje ewolucję uprawnień i obecny status prawny oskarżyciela posiłkowego występującego w procesie karnym zarówno jako oskarżyciel posiłkowy uboczny, jak i oskarżyciel posiłkowy subsydiarny.

Problematyka oskarżyciela prywatnego jest przedmiotem rozważań rozdziału V niniejszego tomu. Godne uwagi są rozważania dotyczące pojęcia i statusu prawnego oskarżyciela prywatnego w obowiązującym ustawodawstwie.

Obejmują one w szczególności analizę jego praw do dysponowania skargą i pojednania (w tym w trybie mediacji) oraz uprawnień jako strony procesu. Opisano dodatkowo instytucję ingerencji prokuratora w postępowanie prywatnoskargowe.

Rozdział VI omawia instytucję powoda cywilnego, która z dniem 1 lipca 2015 r. Stała się w polskim procesie karnym instytucją historyczną. W podsumowaniu rozdziału zawarto krótką refleksję co do zniesienia z dniem 1 lipca 2015 r.

w polskim procesie karnym instytucji powództwa cywilnego, czemu towarzyszyło jednak wprowadzenie w art. 59a k.k. Instytucji tzw. Umorzenia restytucyjnego, a także likwidacji tegoż w dacie 15 kwietnia 2016 r.

Najobszerniejszy, VII rozdział poświęcono biernej stronie procesowej, czyli oskarżonemu sensu largo. Było to założenie świadome, uzasadnione faktem, że to właśnie oskarżony (podejrzany) był na przestrzeni wieków i jest obecnie centralną postacią cyklu karnego.

Rozdział VIII obejmuje problematykę szczególnych stron procesowych i analizę innych niżeli kodeks progresywnania karnego ustaw. Zawarte w nim rozważania dotyczą podmiotu zbiorowego (opisanego na podstawie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary), instytucji interwenienta i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej (przewidzianych poprzez kodeks karny skarbowy) oraz rodziców nieletniego (w świetle ustawy o progresywnaniu w sprawach nieletnich).

W rozdziale IX tomu zawarto rozważania dotyczące przedstawiciela ustawowego pokrzywdzonego małoletniego, ubezwłasnowolnionego albo nieporadnego, a także przedstawiciela ustawowego oskarżonego nieletniego albo ubezwłasnowolnionego.

Stosunkowo znaczne rozważania rozdziału X dotyczą obrońcy. Znaczną rolę w procesie karnym pełni pełnomocnik, którego rola jest przedmiotem rozważań rozdziału XI niniejszego tomu. Instytucja ta została poddana analizie na tle kodeksu progresywnania karnego oraz przepisów pozakodeksowych.