Dostępność danych w czasach sztucznej inteligencji a prawa człowieka w dziedzinie nauki (Instytut Nauk Prawnych PAN)

Kilka lat temu, zarówno na forum ONZ, Unii Europejskiej, jak i Rady Europy, zagadnie- nie rozwoju nienaturalnej Inteligencji było przedmiotem dokumentów programowych, analiz i projektów regulacji, jednak stosunkowo niewiele było źródeł prawa, z których wynikałyby wiążące obowiązki dla państw.

Nie było ponadto pewności, że toczące się dyskusje znajdą przełożenie na instrumenty, które by takie obowiązki nakładały oraz jak dalece proponowane regulacje będą odbiegać od istniejących rozwiązań.

Pomysł podjęcia tematyki dostępności informacji narodził się w 2015 r., kiedy rewolucja cyfrowa wciąż znajdowała się w punkcie, w którym trudno było określić jej wpływ na nasze życie. Było to przed historycznym zwycięstwem programu AlphaGo nad człowiekiem w starochińskiej grze go, a także przed referendum ws.

Brexitu i wyborami prezydenckimi w USA (2016 r.), w których przedsiębiorstwo Cambridge Analytica wykorzystało analitykę informacji do wpływania na decyzje podejmowane przez obywateli. Objęcie ochroną takiej wartości jak nauka, integruje się z wyznaczeniem granic dopuszczalnej ingerencji ze strony władz publicznych.

W tym kontekście art. 15 ust. 3, ustanawiający ochronę wolności naukowej, zobowiązuje państwa do przyznania pierwszeństwa w uregulowaniu uprawiania nauki samym badaczom – w głównej mierze przez wypracowanie standardów etycznych w zakresie prowadzenia badań z wykorzystaniem informacji osobowych.

Pozostawienie nauki poza sferą imperium państwa, jest potrzebne dla zapewnienia, by prowadzone badania nie były podporządkowywane celom politycznym, np. Dla uzasadnienia polityk publicznych, tak jak to miało miejsce w pierwszej połowie XX wieku.

Z praw w dziedzinie nauki wynikają także obowiązki do podejmowania współpracy międzynarodowej w obszarze nauki. Realizacja tego obowiązku jest nad wyraz widoczna w kontekście wzmacniania dostępności informacji, które stanowią zasób napędzający rozwój zarówno nauki, jak i gospodarki.

Otwieranie danych sektora prywatnego przedsiębiorstw zlokalizowanych w państwach rozwiniętych, może ponadto sprzyjać wzmacnianiu transferu wiedzy i rozwojowi społeczno-gospodarczemu państw rozwijających się.

Obecne traktaty z obszaru praw człowieka stwarzają silne podstawy dla ochrony praw w dziedzinie nauki. Obok art. 15 MPPGSiK, ochronę przed nadużyciami nauki, jaką jest eksperyment badawczy bez zgody uczestnika, ustanawia art.

7 MPPOiP. Z kolei Konwencja Praw Dziecka precyzuje obowiązek podejmowania współpracy pomiędzy- narodowej, zmierzającej do wzmacniania dostępu do wiedzy naukowej i technologicznej (art. 28 ust. 3). Rekomendację w zakresie ochrony wolności naukowej wydało także UNESCO (najpierw w 1974 r., która została następnie zrewidowana w 2017 r.).

Przegląd zaleceń formułowanych poprzez organy traktatowe wskazuje w dodatku na dużą aktywność Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji pań, w szczególności w zakresie budowania kompetencji cyfrowych, a także rozszerzania reprezentacji kobiet w naukach technologicznych.

Osiągnięcie wysokiej różnorodności w środowisku naukowym jest bowiem niezbędne dla zapewnienia, że prowadzone badania będą uwzględniały zapotrzebowania i wartości rozmaitych grup społecznych. W monografii wydanej nakładem Wydawnictwa INP PAN, a będącej zaktualizowaną wersję rozprawy doktorskiej dr Łukasza Szoszkiewicza, Autor dokonał analizy wpływu paradygmatu big data na rolę i obowiązki państwa wynikające z praw człowieka bronionych przez międzynarodowe pakty praw człowieka ONZ.

Wskazał na obowiązki państwa w zarządzaniu danymi (ang. Data governance), w szczególności tych związanych z zapewnieniem przystępności oraz uregulowaniu dopuszczalności eksploracji informacji przy użyciu technik uczenia maszynowego.

W najbliższym czasie zainteresowanie organów traktatowych ONZ w tym zakresie prawdopodobnie tylko wzrośnie. Wynika to w głównej mierze z przyjęcia przez Komitet PGSK w kwietniu 2020 r. Komentarza Ogólnego, poświęconego prawom w dziedzinie nauki.

Komitet dokonał w niej wykładni szczegółowych obowiązków państw, wskazując zarazem na konieczność uregulowania wyzwań związanych z rewolucją cyfrową. Należy oczekiwać, że wykładnia dokonana przez Komitet PGSK będzie w przyszłości użytkowana poprzez organy traktatowe ONZ w ramach procedury rozpatrywania sprawozdań państw i prac nad kolejnymi komentarzami ogólnymi.

W tym kontekście niniejszą monografię należy postrzegać jako próbę operacjonalizacji tejże wykładni, jako mogącej znaleźć użycie przy okazji oceny wywiązywania się przez państwa z realizacji po- stanowień MPPGSiK.

Autor: Łukasz Szoszkiewicz Recenzje: prof. Dr hab. Grażyna Szpor, dr hab. Adam Bodnar, prof. USWPS kolekcja wydawnicza: Rozprawy Prawnicze. Seria monograficzna INP PAN e-ISBN: 978-83-66300-57-6 (ebook) DOI: 10.5281/zenodo.5808312 ilość stron: 312