Universum słowackiego (Instytut Badań Literackich PAN)

Universum… jest linią artykułów i studiów na temat przeróżnych aspektów i przedmiotów wyobraźni poetyckiej Słowackiego. Jarosław Ławski wyciąga jej główne właściwości, poruszając się w obszarze wczesnych dzieł poety (1828–1838), ukształtowanych podobnie jak dzieła niesamowitej, transgresyjnej, „szalonej" i frenetycznej szkoły zwanej ukraińską.

Pisze więc o wyobraźni Słowackiego w okresie, gdy ona stwarza się, rozwija, sama siebie bierze w nawias i sama siebie ocala jako dojrzała sugestia metafizyczna. Wspólną cechą najróżniejszych przejawów poetyckiego świata autora „Szanfarego" jest – zdaniem Ławskiego – symboliczny charakter wyobraźni, jej autointerpretacja odwołująca sią do mitów różnych narodów i kultur (od helleńskiej i skandynawskiej po słowiańskie) oraz transgresywność (śmiałe wykraczanie poza literackie strategie zapisu wyobraźni, fragmentowość i autoreferencyjność, teatralizacja frenezji i makabry, dekonstrukcja mitów i klasycznych wyobrażeń natury i dziedzictwa kultury).

[…] Słowacki w rozmaitych okresach twórczości – od Szanfarego i Araba po Kordiana i [Horsztyskiego] - jest dla Autora poetą „skomplikowanego ładna". Obszary przyjmowanych poprzez poetę wartości estetycznych obejmują zarówno estetykę idylli i sielanki, zrodzoną z wczesnoromantycznej, a może jeszcze sentymentalnej naiwności, po terytoria ruin i przestrzenie znamionujące się skrajnymi obrazami przemocy i okrucieństwa, sięgającymi wszakże, co optymalnie wydobywa Autor książki, po wyobrażenia związane z antyestetyką groteski i dynamiką „transgresyjnej" mistyki.

[…] Jarosław Ławski podjął się w swej książce skomplikowanego, choć znanego już z jego poprzednich prac badawczych zadania ujęcia w paradygmaty wibrującej i podatnej na metamorfozy wyobraźni Słowackiego, ustalając dla niej prawa budowania realnej całości i jej dekonstrukcji, ujawniając mechanizmy zwielokrotniania obrazów, ich (auto)referencyjności, a także jej polimorfii.

Autor przedstawia reguły odbijania biografii i autokreacji w świecie wyobraźni poety, ujmując ją jako całość dynamiczną, twórczą, a nie jako iluzję lub fantazję. W tym sensie, choć nie jest to w pracy przedmiotem odwołania samego Autora, wyobraźnia jest światem twórczej „schizomorficznej" energii, o której pisał Gilbert Durand […].

Oczywiście, o ile realna jest całość konstruowana ze sprzecznych tendencji, niejako przeciwstawnych sobie wektorów, to w sytuacji wyobraźni Słowackiego zamyka się ona – zdaniem Autora książki - w formule paradoksalnego Universum: obszaru silnych opozycji jego energii, terytorium aporetycznego i – jak pisze Ławski – „oksymoronicznego" wyobrażenia.

Regułami scalenia tej dynamicznej struktury są – znów paradoksalnie – sprzeczności znaczeń, filiacje przeciwstawnych sensów, obrazowe asocjacje sięgające po groteskę, zwielokrotnienia znaczeń, konstrukcje wniosków wyłaniające się z iluzji mitów, uznanie „śmiałej metafory" i zaskakującej paraboli za drogę poznania.

(z recenzji Włodzimierza Szturca) Jarosław Ławski – eseista, krytyk literacki, badacz wyobraźni. Kieruje wykonaną poprzez siebie Katedrą Badań Filologicznych „Wschód – Zachód" na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku.

Zainteresowania badawcze: literatura XVIII–XXI wieku, faustyzm i bizantynizm, polsko-wschodniosłowiańskie związki kulturowe, relacje geopolityki i kultury, Młoda Polska i twórczość Zygmunta Glogera, Tadeusza Micińskiego, Czesława Miłosza i poetów początku XXI stulecia.

Profesor historii literatury, członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN, członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności.