Stomatologia społeczna (PZWL)

Tytuł Stomatologia społeczna Język polski Wydawnictwo PZWL ISBN 978-83-200-6220-5 Rok wydania 2020 Wydanie 1 ilość stron 485 Format mobi, epub Spis treści WSTĘP – Barbara Bruziewicz-Mikłaszewska, Krystyna Pawlas 1 Część I. Medycyna środowiskowa – zagadnienia ogólne 5 EPIDEMIOLOGIA – Krystyna Pawlas, Iwona Markiewicz-Górka, Paweł Gać 7 1.1. Wprowadzenie 7 1.2. Podział epidemiologii 8 1.3. Założenia i prawa epidemiologii 9 1.4. Główne miary epidemiologiczne 10 1.5. Typy badań epidemiologicznych 12 Badania obserwacyjne 12 Badania eksperymentalne/interwencyjne 15 BIOSTATYSTYKA – Krystyna Pawlas, Natalia Pawlas 19 2.1. Wprowadzenie 19 2.2. Dobór próby 20 2.3. Zmienne losowe 21 2.4. Statystyka opisowa 22 Przedział ufności 22 Rozkład zmiennej 22 2.5. Statystyka analityczna (matematyczna) 23 Poziom istotności 24 Moc testu 25 2.6. Typy błędów 25 2.7. Kiedy jaki test? 26 2.8. Związek przyczynowo-skutkowy 27 Przyczyna a czynnik ryzyka 27 DETERMINANTY ZDROWIA I CZYNNIKI RYZYKA – Krystyna Pawlas 31 3.1. Pojęcie zdrowia i choroby 31 3.2. Determinanty zdrowia 32 CZYNNIKI DEMOGRAFICZNE A STAN ZDROWIA POPULACJI – Iwona Markiewicz-Górka, Krystyna Pawlas 35 4.1. Wprowadzenie 35 4.2. Czynniki demograficzne wpływające na stan zdrowia populacji 35 4.3. Polityka demograficzna 36 4.4. Źródła danych 36 4.5. Cechy struktury ludności znaczne w medycynie 37 Liczebność populacji 37 Wiek populacji 37 Płeć w populacji 38 Stan cywilny w populacji 38 Migracje 40 Urodzenia w populacji 40 4.6. Wpływ urbanizacji na populację 41 CZYNNIKI ŚRODOWISKA PRACY I ŻYCIA – Natalia Pawlas, Paweł Gać 43 5.1. Wprowadzenie 43 5.2. Czynniki destrukcyjne i uciążliwe 44 5.3. Czynniki chemiczne 44 5.4. Pyły 46 5.5. Czynniki fizyczne 47 Hałas 48 Wibracja 48 Pole elektromagnetyczne 49 Czynniki termiczne 50 5.6. Najwyższe dopuszczalne stężenia/natężenia 51 5.7. Czynniki biologiczne 51 5.8. Czynniki rakotwórcze i mutagenne 53 5.9. Czynniki psychofizyczne 54 Obciążenie fizyczne 55 Obciążenie psychonerwowe 56 5.10. Jakie zagrożenia występują w stomatologii? 56 5.11. Ocena parametrów środowiska 57 5.12. Ocena narażenia zawodowego 57 CHOROBY ZWIĄZANE ZE ŚRODOWISKIEM POMIESZCZEŃ – Paweł Gać, Krystyna Pawlas 61 6.1. Wprowadzenie 61 6.2. Definicje 61 6.3. Czynniki etiologiczne 62 6.4. Przykłady chorób związanych ze środowiskiem pomieszczeń 64 Zespół chorego budynku 64 Gorączka nawilżaczowa 66 Legionelloza 67 Gorączka z Pontiac 68 PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB NOWOTWOROWYCH – Karolina Czerwińska, Paweł Gać 71 7.1. Wprowadzenie 71 7.2. Terminologia onkologiczna 71 7.3. Epidemiologia nowotworów – wiadomości wstępne 73 7.4. Epidemiologia nowotworów na świecie 75 7.5. Epidemiologia nowotworów w Polsce 77 7.6. Czynniki rakotwórcze 80 Wiadomości wstępne i klasyfikacja 80 Czynniki rakotwórcze w miejscu pracy 84 Rakotwórczy potencjał niezdrowego stylu życia 85 7.7. Profilaktyka chorób nowotworowych 88 Narodowy Program Zwalczania Nowotworów 88 Programy profilaktyczne dostępne w Polsce 90 Szybka terapia onkologiczna 92 PROBLEMY ZDROWOTNE W WYBRANYCH KRAJACH ŚWIATA. PROBLEMY ZDROWOTNE MIESZKAŃCÓW POSZCZEGÓLNYCH REGIONÓW POLSKI – Agata Kawalec, Anna Kawalec, Krystyna Pawlas 95 8.1. Wprowadzenie 95 8.2. Problemy zdrowotne świata 96 8.3. Problemy zdrowotne mieszkańców Polski 101 8.4. Podsumowanie 113 Część II. Środowisko pracy stomatologa 115 WPROWADZENIE DO MEDYCYNY PRACY – SPECYFIKA ŚRODOWISKA PRACY STOMATOLOGA – Paweł Gać, Rafał Poręba, Krystyna Pawlas 117 9.1. Definicje 117 9.2. Organizacja systemu medycyny pracy w Polsce 118 9.3. Działania zapobiegające niekorzystnym następstwom zdrowotnym pracy 122 9.4. Niekorzystne następstwa zdrowotne pracy 123 9.5. Zagrożenia zdrowotne na stanowisku pracy stomatologa 124 CHOROBY ZAWODOWE LEKARZA DENTYSTY I CHOROBY ZWIĄZANE Z WARUNKAMI realizowanIA PRACY – Natalia Pawlas, Tomasz Matys, Paweł Gać 129 10.1. Definicja choroby zawodowej 129 10.2. Podstawy prawne 131 10.3. Choroby zawodowe w Polsce 131 10.4. Choroby zawodowe i choroby związane w wykonywaniem pracy w stomatologii 132 Choroby układu ruchu 132 Choroby układu nerwowego 134 Choroby alergiczne i wynikające z podrażnienia 135 Choroby zakaźne 137 10.5. Postępowanie przy podejrzeniu choroby zawodowej 138 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH – ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE – Paweł Gać, Krystyna Pawlas 141 11.1. Definicje 141 11.2. Paradygmat epidemiologii chorób zakaźnych 142 11.3. Łańcuch epidemiczny 142 11.4. Klasyfikacje chorób zakaźnych 146 Klasyfikacja według kryterium dynamiki liczby przypadków 146 Klasyfikacja według kryterium etiologicznego 148 Klasyfikacja według kryterium zasięgu terytorialnego występowania 148 Klasyfikacja według kryterium zdolności epidemicznej w perspektywie rozwoju cywilizacji 149 11.5. Działania przeciwepidemiczne 150 11.6. Dochodzenie epidemiczne 154 11.7. Epidemiologia chorób zakaźnych – perspektywa ogólnoświatowa 154 11.8. Epidemiologia chorób zakaźnych – perspektywa polska 156 ZAKAŻENIA WIRUSOWE PRZENOSZONE DROGĄ KRWI – POTENCJALNE ZAGROŻENIE BIOLOGICZNE W ZAWODZIE STOMATOLOGA – Paweł Gać, Krystyna Pawlas, Rafał Poręba 161 12.1. Wprowadzenie – aspekty prawne 161 12.2. Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych 162 12.3. Zawodowe narażenie na działanie czynników biologicznych 163 12.4. Metodyka oceny ryzyka zakażeń wirusowych przenoszonych drogą krwi 164 12.5. Elementarne etapy nowoczesnania poekspozycyjnego 165 12.6. Swoiste progresywnanie poekspozycyjne 166 HBV – wirus zapalenia wątroby rodzaju B 166 HCV – wirus zapalenia wątroby typu C 168 HIV – ludzki wirus niedoboru niepodatności 169 12.7. Ryzyko zawodowych zakażeń wirusowych przenoszonych drogą krwi 170 ZAKAŻENIA W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM – GABINET STOMATOLOGICZNY JAKO POTENCJALNE OGNIWO ŁAŃCUCHA EPIDEMIOLOGICZNEGO – Joanna Nowicka, Magdalena Pajączkowska 173 13.1. Wprowadzenie 173 13.2. Źródła zakażeń w gabinecie stomatologicznym 174 13.3. Drogi przenoszenia zakażeń 176 13.4. Drobnoustroje stanowiące zagrożenie w gabinecie stomatologicznym 179 13.5. Zakażenia krzyżowe w gabinecie – błędy lekarskie i personelu medycznego 183 PROMIENIOWANIE RENTGENOWSKIE – POTENCJALNE ZAGROŻENIE FIZYCZNE W ZAWODZIE STOMATOLOGA – Paweł Gać, Krystyna Pawlas 189 14.1. Wprowadzenie 189 14.2. Natura promieniowania rentgenowskiego 189 14.3. Powstawanie promieniowania rentgenowskiego 190 14.4. Mechanizmy zgubności promieniowania rentgenowskiego 190 14.5. Deterministyczne i stochastyczne następstwa promieniowania 191 14.6. Dawki promieniowania 192 14.7. Ochrona radiologiczna 194 14.8. Zastosowanie metod radiologicznych w stomatologii 195 14.9. Dawki promieniowania w badaniach radiologii stomatologicznej 196 RTĘĆ, KADM I OŁÓW – POTENCJALNE ZAGROŻENIE CHEMICZNE W ZAWODZIE STOMATOLOGA – Helena Martynowicz, Paweł Gać, Rafał Poręba 201 15.1. Wprowadzenie 201 15.2. Rtęć 201 15.3. Ołów i kadm 205 15.4. Podsumowanie 206 Część III. Epidemiologia chorób jamy ustnej 211 KRYTERIA EPIDEMIOLOGICZNEJ OCENY STANU ZDROWIA JAMY USTNEJ – Tomasz Konopka 213 16.1. Wprowadzenie 213 16.2. Metodologia oceny występowania próchnicy 214 16.3. Metodologia oceny występowania chorób przyzębia 217 16.4. Ocena liczby zachowanych zębów 220 16.5. Nowotworowe wykładniki epidemiologiczne 221 16.6. Czynniki ryzyka 222 EPIDEMIOLOGIA NAJWAŻNIEJSZYCH PATOLOGII JAMY USTNEJ – Tomasz Konopka 227 17.1. Wprowadzenie 227 17.2. Epidemiologia i czynniki ryzyka próchnicy zębów 227 Próchnica zębów mlecznych (u dzieci w wieku 5 lat) 227 Próchnica zębów u 12-latków 229 Próchnica zębów u osób dorosłych w wieku od 35 do 44 lat 230 Próchnica korony i korzenia u osób w wieku powyżej 65 lat 231 Czynniki ryzyka próchnicy 232 17.3. Epidemiologia i czynniki ryzyka zapalenia przyzębia 233 Zapalenie przyzębia u osób w wieku od 35 do 44 lat 233 Zapalenie przyzębia u osób w wieku od 65 do 74 lat 235 Czynniki ryzyka zapalenia przyzębia 236 17.4. Epidemiologia i czynniki ryzyka utraty zębów 238 ilość zachowanych zębów u osób dorosłych w wieku od 35 do 44 lat 238 ilość zachowanych zębów u osób w wieku od 65 do 74 lat 239 liczba zachowanych zębów u osób w wieku 75 lat i powyżej 242 Czynniki ryzyka utraty zębów 242 17.5. Epidemiologia i czynniki ryzyka raka jamy ustnej 243 Standaryzowany względem wieku współczynnik zapadalności 243 Przeżycie 5-letnie 245 Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności 245 Czynniki ryzyka 247 ANALIZA CZĘSTOŚCI WYSTĘPOWANIA WAD ZGRYZU W POPULACJI POLSKI – Magdalena Dubowik, Aleksandra Adamek, Michał Sarul, Joanna Antoszewska-Smith, Beata Kawala 253 18.1. Wprowadzenie 253 18.2. Epidemiologia wad zgryzu 254 18.3. Ocena zapotrzebowania leczenia ortodontycznego 261 Wskaźnik potrzeb leczenia ortodontycznego (IOTN) 261 Stomatologiczny wskaźnik estetyczny (DAI) 264 WADY ROZSZCZEPOWE JAMY USTNEJ I TWARZY – WYBRANE ASPEKTY EPIDEMIOLOGICZNE, KLINICZNE I CHIRURGICZNE – Agata Kawalec, Kamil Nelke 269 19.1. Wprowadzenie 269 19.2. Podstawowe pojęcia 270 19.3. Epidemiologia 271 19.4. Czynniki ryzyka 272 19.5. Patogeneza 274 19.6. Podział i klasyfikacje rozszczepów 274 19.7. Badanie i diagnostyka 275 19.8. Zaburzenia anatomiczne i czynnościowe 277 19.9. Rozszczepy jamy ustnej 278 19.10. Rozszczepy twarzy 280 19.11. Leczenie wad rozszczepowych – wybrane aspekty 280 19.12. Podsumowanie 281 EPIDEMIOLOGIA, CZYNNIKI RYZYKA, a także elementy PROFILAKTYKI NOWOTWORÓW JAMY USTNEJ – Agata Kawalec 285 20.1. Wprowadzenie 285 20.2. Nowotwory jamy ustnej 286 20.3. Epidemiologia nowotworów jamy ustnej 286 20.4. Czynniki ryzyka 290 20.5. Badanie i diagnostyka 295 20.6. Profilaktyka nowotworów jamy ustnej 297 20.7. Podsumowanie 299 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGO. PRÓCHNICA I CHOROBY PRZYZĘBIA JAKO POTENCJALNE CZYNNIKI RYZYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA – Małgorzata Poręba, Paweł Gać 301 21.1. Wprowadzenie 301 21.2. Choroby układu krążenia w Polsce i Europie 301 21.3. Choroby układu krążenia na świecie 303 21.4. Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego 305 Dyslipidemia 307 Nadciśnienie tętnicze 308 Nadwaga i otyłość 310 Palenie tytoniu 311 Cukrzyca 312 Aktywność fizyczna 313 Nieprawidłowa dieta 314 Spożycie alkoholu 316 Czynniki psychospołeczne i socjoekonomiczne 317 21.5. Próchnica i choroby przyzębia jako czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego 317 JAMA USTNA A JAKOŚĆ ŻYCIA I OGÓLNY STAN ZDROWIA – Iwona Markiewicz-Górka 323 22.1. Wpływ stanu zdrowia jamy ustnej na jakość życia 323 22.2. Zdrowie jamy ustnej a choroby układowe 326 Miażdżyca naczyń i choroby układu krążenia 327 Choroby płuc 329 Choroby żołądka 330 Rak trzustki 331 Cukrzyca 332 Ciąża 334 Osteoporoza i choroby nerek 335 22.3. Podsumowanie 336 ALKOHOL, TYTOŃ I INNE UŻYWKI A STAN ZDROWIA JAMY USTNEJ – Agata Kawalec 339 23.1. Wprowadzenie 339 23.2. Podstawowe pojęcia 340 23.3. Alkohol a stan zdrowia jamy ustnej 341 23.4. Tytoń a stan zdrowia jamy ustnej 344 23.5. Inne używki a stan zdrowia jamy ustnej 347 23.6. Podsumowanie 349 FLUOR JAKO PRZYKŁAD ŚRODOWISKOWEGO UWARUNKOWANIA ZDROWIA JAMY USTNEJ – Iwona Markiewicz-Górka, Lidia Januszewska 353 24.1. Wprowadzenie 353 24.2. Korzystne działanie fluoru 354 24.3. Zgubne działanie fluoru 355 ŚRODOWISKO I fason ŻYCIA A STAN ZDROWIA JAMY USTNEJ – Iwona Markiewicz-Górka 361 25.1. Zasady prawidłowego żywienia i zapotrzebowanie na energię i komponenty odżywcze 361 Zapotrzebowanie na energię i znaczenie składników odżywczych w diecie 363 25.2. Żywienie w profilaktyce chorób jamy ustnej 377 Dieta matki a stan zdrowia jamy ustnej dziecka 378 Próchnica 380 Erozja zębów 386 Część IV. Profilaktyka i promocja zdrowia w stomatologii, organizacja opieki stomatologicznej 395 ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM – Agata Kawalec 397 26.1. Wprowadzenie 397 26.2. Podstawowe pojęcia 397 26.3. Rola aseptyki i antyseptyki w gabinecie stomatologicznym 400 26.4. Podsumowanie 414 ORGANIZACJA OPIEKI STOMATOLOGICZNEJ W POLSCE NA PRZYKŁADZIE LECZENIA ORTODONTYCZNEGO – Michał Sarul, Aleksandra Adamek, Magdalena Dubowik, Joanna Antoszewska-Smith, Beata Kawala 415 27.1. Przystępność i finansowanie opieki stomatologicznej ze środków publicznych 415 27.2. Wydajność leczenia ortodontycznego 417 27.3. Ekonomia leczenia ortodontycznego 418 27.4. Możliwości poprawy efektywności i ekonomii leczenia ortodontycznego finansowanego ze środków publicznych 422 27.5. Obecna dostępność do opieki ortodontycznej finansowanej ze środków publicznych 424 27.6. Wnioski 431 PROMOCJA ZDROWIA wykonywanA przez ZESPÓŁ STOMATOLOGICZNY – Katarzyna Herman, Maciej Dobrzyński 435 PROGRAMOWANE DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY ZDROWIA JAMY USTNEJ wykonywanE W wymiarZE REGIONALNYM, PONADREGIONALNYM I MIĘDZYNARODOWYM – Amadeusz Kuźniarski, Sadri Rayad, Maciej Dobrzyński 443 29.1. Wprowadzenie 443 29.2. Działania międzynarodowe 443 29.3. Działania krajowe 444 29.4. Działania regionalne 445 29.5. Organizacja pracy w stomatologii – kompetencje i zadania 447 Kompetencje i zadania lekarza dentysty 447 Kompetencje i zadania asystentki stomatologicznej 448 Kompetencje i zadania higienistki/licencjonowanej higienistki stomatologicznej/magister higieny stomatologicznej 449 Kompetencje i zadania technika dentystycznego/licencjonowanego technika dentystycznego/magistra technik dentystycznych 451 MIEJSCE STOMATOLOGII W SYSTEMIE OCHRONY ZDROWIA – Amadeusz Kuźniarski, Sadri Rayad 455 30.1. Wprowadzenie 455 30.2. Modele opieki zdrowotnej w ujęciu WHO 455 30.3. Narodowy Fundusz Zdrowia i jego rola 457 30.4. Narodowy Program Zdrowia 459 30.5. Opieka stomatologiczna w Polsce 459 Formy lekarskiej praktyki stomatologicznej 459 Droga lekarza dentysty 460 Część V. Epilog 463 CZY BADANIA NAUKOWE MOGĄ ZMIENIĆ OBLICZE STOMATOLOGII SPOŁECZNEJ – Julia K. Bar, Michał Jeleń 465 SKOROWIDZ 477