Wiek teorii antologia cz. 1 (Instytut Badań Literackich PAN)

Monografia reprezentuje studium, antologia – punctum. Ich stowarzyszone funkcjonowanie pozwala scalić dwa tryby lektury: „z daleka", który ogarnia panoramę, i „z bliska", który uwidacznia detal.

Dlatego przedkładana antologia powtarza kompilację monografii. Została uporządkowana wedle tych samych zasad, krzyżujących układy problemowy i chronologiczny. Pierwszy układ wyznaczają tzw. „tematy kulturowe", drugi – przemiany, jakie się w ich ujęciach dokonywały w trójfazowym rytmie od Awangardy Literaturoznawczej Pierwszej, z lat 30.

XX wieku, poprzez Awangardę Drugą (z wieku XX połowy, dominującą w przybliżeniu w dekadach od szóstej do ósmej), po Awangardę Trzecią (datowaną, nie bez rozterek, na lata 90. I pierwsze dekady XXI stulecia).

Porządek czasowy wyrózniony poprzez trzy Awangardy pozwala ujawnić odporność funkcjonowania literaturoznawczych tematów i kontrtematów – ich „długomyślność", trudniejszą do wykrycia aniżeli radykalna zmiana (przełom, zwrot), którą eksponują ujęcia kierujące się linearną koncepcją cyklu historycznego, upływającego w rytmie generacyjnych zmian warty, walki młodych ze starymi albo kanonizacji – dekanonizacji.

Trudniej wybronić sam dobór tekstów. Niektóre – jak, dla przykładu, list Władysława Strzemińskiego do Juliana Przybosia – bez dwóch zdań wzbudzą wątpliwości. Decyzję ich pomieszczenia uzasadnia konceptualizacja literaturoznawstwa postępowego jako emergentnej, dynamicznej i ustawicznie zmiennej, ale rozpoznawalnej jako całość przestrzeni myślowej o nieostrych granicach przecinających ją od we wnętrzu i odcinających z zewnątrz.

Podziały ustanawiane między odosobnianymi odmianami badań literackich, kontrowersyjne już od 2. Połowy XIX wieku: pomiędzy historią literatury, krytyką literacką i literatury teorią, w 1. Połowie XX wieku – między literaturoznawstwem i językoznawstwem, literaturoznawstwem i etnologią, literaturoznawstwem i filozofią sztuki, literaturoznawstwem i literaturą, zaś w wieku XX połowie 2.

– pomiędzy teorią literatury, komparatystyką, translatoryką i literaturoznawczo zorientowaną antropologią i kulturoznawstwem, między tekstami i pozatekstami, stale przesuwane granice pomiędzy obszarami, dyscyplinami i sztukami, włączanie tych samych badaczy do najróżniejszych wyodrębnianych odmian studiów albo ich wyłączanie poza nie – pozwoliły uznać tę emergentną całość za obszar styków rozmaitego i historycznie zmiennego „między".

(ze wstępu Danuty Ulickiej Siła antologii)