Wiek teorii sto lat nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego (Instytut Badań Literackich PAN)

Długo trzeba było czekać na publikację o tak wielkim znaczeniu nie tylko dla polskiego literaturoznawstwa, ale dla polskiej humanistyki w ogóle. Pojawia się w niezwykle szczególnym momencie historycznym, w chwili, kiedy tyle jest jałowych dyskusji wokół nauk humanistycznych, ich znaczenia społecznego, wpływu na kulturę i także na szeroko pojętą codzienność.

Jest on ogromny - to niekwestionowana oczywistość, a Wiek teorii utwierdza w tym przekonaniu. Na pracę składa się pokaźny tom monograficzny, a także dwa szerokie tomy antologii. Wiek teorii opowiada historię postępowego literaturoznawstwa polskiego w sposób szczególnie oryginalny.

Nie jest to nużący enumeracją katalog najważniejszych osiągnięć czy badaczy, lecz kapitalny zbiór sporych, świetnie sproblematyzowanych rozpraw - historię postępowego literaturoznawstwa polskiego poznajemy w ujęciu transwersalnym, misternie skonstruowanym, gdzie jedne fakty odwołują się do innych, łącząc się ze sobą poprzecznie w obrębie całego tomu, zupełnie tak, jak łączą się one ze sobą w historii polskiej i światowej myśli literaturoznawczej.

Czytając Wiek teorii, uświadamiamy sobie niebywałe obfitość polskiego literaturoznawstwa teoretycznego XX i XXI wieku, jego znaczenie i wpływ na rozwój dyscypliny w świecie, zróżnicowane interferencje, w jakie było uwikłane.

Ta księga nie jest prostym podsumowaniem dokonań (tych spełnionych i z przeróżnych przyczyn zaprzepaszczonych), ale także gruntowną analizą tego, co dzieje się w polskim literaturoznawstwie teoretycznym teraz.

W tym tomie wszystko zaczyna się od pokornego podejścia do historii i tradycji, lecz także - co niezwykle widoczne - od wyodrębnionia pryncypiów. Przedmiot badań został zdefiniowany nie jako „teoria literatury", a jako „literaturoznawstwo teoretyczne".

W jedenastopunktowym zbiorze zasad ułożonych poprzez Danutę Ulicką odnajdujemy także fundamentalną regułę, która jest równocześnie najważniejszą moim zdaniem tezą tej monografii: światowe literaturoznawstwo progresywne narodziło się w przestrzeni Europy Środkowej i Wschodniej.

To sprawa stanowczej wagi, o wielkim znaczeniu dla dyscypliny dzisiaj, dla jej kondycji we współczesnej nauce polskiej. Ważną tezą przedstawionych badań jest i to,postępowe literaturoznawstwo polskie od samego początku rozwijało się na styku przeróżnych dyscyplin, a zatem od samego początku znosiło cezury i cenzury, było interdyscyplinarne czy choćby transdyscyplinarne.

Znaczenie Wieku teorii polega także na tym, że już od początkowych założeń skutecznie wyprowadza poza zamknięty krąg narosłych poprzez lata mitów, uproszczeń, obiegowych opinii – nie chodzi tu po prostu o prawdę, lecz o ukształtowanie pewnego stylu myślenia i wypowiadania się o przeszłości i teraźniejszości dyscypliny.

(z recenzji Adama Dziadka)