Szkice historyczne. powieść (Estymator)

Sugestywny obraz Polski lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, w tym okresu stanu wojennego. Znakomity portret ludzi zaangażowanych w działalność przeciwko władzom komunistycznym, dla których legalizacja „Solidarności” oznaczała nie tylko przemiany polityczne, lecz także zmiany w życiu prywatnym. Wydane w 1996 roku Szkice historyczne, które znalazły się w finałowej siódemce Nagrody Nike to kwintesencja pisarstwa Zbigniewa Kruszyńskiego.

Kruszyński historię prywatyzuje. Rozpad PRL-u, karlenie opozycji ukazywane jest w powieści równolegle z rozpadem rodziny bohatera. Zdradom wielkim, czyli przejściom na stronę wroga, towarzyszą zdrady niewiele znaczące – żon i mężów. Jakby pisarz chciał przypomnieć o nieraz pomijanej prawdzie,choćby w czasach walki, zmagań o wolność ludzie zwyczajnie kochają się albo nienawidzą.

Mamy tu opis rzeczywistości stanu wojennego (już historycznej), lecz przedstawionej od strony jak najbardziej prywatnej. Nie o „pryncypia” i „etos” tu chodzi, lecz o zapis codzienności bogatej w nieduże, nieważne z punktu widzenia historii detale i szczególiki. Codzienności postrzeganej z perspektywy lat jako niezmiernie dziwaczna, jako poskładana z zawiłości związków między ludźmi, mężem, żoną, jego kochankami, jej kochankiem, ubekami, łącznikami, ukrywającymi się działaczami. Każdy się tu ukrywa, i ukrywa swoją tożsamość niejednokrotnie pod paroma pseudonimami, mieszają się narracje i tożsamości osób, prawda miesza się z odgrywaną dla pozoru fikcją. Pisarz więc, można rzec, nie rzeczywistość opisuje,zróżnicowane jej formy, tak prawdziwe, jak i fałszywe. Uzyskuje w ten sposób atrakcyjny efekt literacki.