Hałda. o śląskiej wyobraźni symbolicznej, AZ#30F3E05CEB/DL-ebwm/pdf (Katarzyna Niesporek)

Książka nie jest sproblematyzowaną rozprawą, ale zbiorem szkiców i interpretacji. W centrum widzenia autorki znalazły się wiersze, w których obraz hałdy jako najbardziej standardowej ikony czarnego Śląska został potraktowany symbolicznie.

Hałda stanowi w nich nie tylko i nie wyłącznie nieusuwalny komponent krajobrazu, ale także niesie z sobą o niemało ważniejsze znaki – egzystencjalne, a także etyczne. Hałda jako symbol pejzażu pojawia się w twórczości wielu poetów śląskich.

Tutaj przywołano tych najszczególniej standardowych i być może dla swojego czasu, a nawet dla literatury na Górnym Śląsku – najważniejszych. Ryzyko hierarchii nie jest moim zamiarem, ponieważ nie o porządek historycznoliteracki chodzi, lecz o próbę stematyzowania tego, co do tej pory umykało spojrzeniu krytycznemu.

Zobaczyć Śląsk i człowieka zamkniętego w przemysłowym krajobrazie właśnie przez pryzmat jego najoczywistszej ikony – to zderzyć się z istotnie ważnymi pytaniami o istnienie i jego wartość. Hałdę przywołują w swoich wierszach poeci wybitni i minorum gentium, klasycy dwudziestowiecznej liryki i amatorzy.

Nie sposób ich tu wszystkich przywołać, dlatego prowadzone rozważania zostały ograniczone do pierwszego i do drugiego pokolenia autorów literatury polskiej na Górnym Śląsku po roku 1922 – Emila Zegadłowicza (ur.

1888), Włodzimierza Żelechowskiego (ur. 1893), Wilhelma Szewczyka (ur. 1913), Bolesława Lubosza (ur. 1928), Tadeusza Kijonki (ur. 1936) i Stanisława Krawczyka (ur. 1938). Z ich wierszy (z wyjątkiem utworów autora Ballad, który pozbawił Śląsk zwałów) można wyodrębnić podobne obrazy hałd, mimo że są one opisywane na rozmaitych etapach czasu społecznego.

Wśród nich znajdują się pomiędzy innymi przedstawienia usypisk jako gór życia, które zaskakują rozwijającą się na nich przyrodą; jako miejsc pełniących rolę schronów, bunkrów, składowania amunicji podczas wojennej zawieruchy czy powstań śląskich; jako ustronnych przestrzeni spotkań, bliskości kochanków; jako miejsc biedy, lecz także pracy i ocalenia człowieka; jako śmietniki, przestrzenie gromadzenia pokopalnianych odpadów, rzeczy niepotrzebnych i wyrzuconych; jako wzniesienia zanieczyszczające otoczenie i trujące środowisko.

Zaprezentowane w książce szkice o śląskich poetach koncentrują się na interpretacji obrazu. Każde jego widzenie kształtuje się natomiast indywidualnie, „demonstruje to, co widzialne, w inny, i od tej pory nieznany sposób".

Interpretacja każdorazowo stanowi najważniejsze narzędzie, przez które można dotrzeć do wyobraźni twórców. Przywoływany w pracy kontekst historyczno-literacki pojawia się – by tak rzec – przy okazji, jest wzmocnieniem interpretacyjnych tez.