Klucze i kasa. o mieniu żydowskim w polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych, 1939-1950 (Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagła)

W napisanym po 1945 r. Eseju poświęconym krótko- i długotrwałym efektom okupacji niemieckiej w Polsce Kazimierz Wyka odnotował następujące spostrzeżenie: „Na Niemców wina i zbrodnia, dla nas klucze i kasa”. Stanowi ono punkt wyjścia rozważań zawartych w tym tomie. W skład książki wchodzi dwanaście studiów omawiających różne aspekty rabunku mienia żydowskiego podczas okupacji i w pierwszych latach po wojnie.

Autorzy podejmują zarówno zagadnienia ogólne, jak i analizę przypadków. Spośród tych pierwszych przedmiotem zainteresowania są: niemiecka polityka gospodarcza w Generalnym Gubernatorstwie, mechanizmy przejmowania żydowskich nieruchomości i ruchomości czy także próby uzasadniania poprzez prasę gadzinową działań podejmowanych przez okupanta. Niebanalne uzupełnienie tej tematyki odszukamy w analizie artykułów poświęconych „kwestii żydowskiej”, w tym problemom własności, ogłoszonych na łamach najważniejszych konspiracyjnych wydawnictw nacjonalistycznych. Natomiast w studiach przypadków poznajemy losy mienia dwóch zamożnych rodzin żydowskich, jednej z Nowego Targu, a drugiej z Warszawy. W historiach tych wyraźnie rysuje się rola polskich kontrahentów i znajomych, którzy – z przeróżnych pobudek i na zróżnicowane sposoby – wchodzą w posiadanie własności żydowskiej. Zagadnienia tego dotyczy także inne studium, którego autorka śledzi chronologię przekazywania rzeczy Polakom przez Żydów, począwszy od wyprzedaży posiadajątku poprzez mieszkańców dzielnic żydowskich i gett, po przekazywanie rzeczy posiadających stanowić zabezpieczenie na okres ukrywania się. Tom zamyka zbiór trzech tekstów dotyczących powojennej restytucji mienia i problemów, z jakimi wiązały się próby odzyskania posiadajątku.