Literackie reprezentacje historii: świadectwa - mediatyzacje - eksploracje (Uniwersytet Śląski)

Niniejsza książka powstała z zamiarem dopisania kolejnego rozdziału do budzącej coraz szersze zainteresowanie w kręgach literaturoznawców problematyki przedstawiania historii w literaturze współczesnej.

Nie jest to próba chronologicznego czy syntetyzującego uporządkowania zmian, jakie nastąpiły we wzajemnym uwikłaniu literatury i historii w ciągu ostatniego stulecia. Autorki dokonały rozpoznania literackich reprezentacji historii w wybranych tekstach polskiej literatury XX i XXI wieku.

W przywoływanych przez nie tekstach historia ‒ zarówno ta, przez duże „H", jak i ta rozumiana jako prywatna, biograficzna opowieść ‒ jest zawsze uprzednia w stosunku do opowieści, stanowi zaczyn najróżniejszych form jej uświadomienia i utrwalenia.

W części pierwszej: Świadectwa Aleksandra Dębska-Kossakowska, opierając się na wybranych zapiskach dziennikowych Andrzeja Bobkowskiego, Józefa Czapskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, wskazuje na tekstualne ślady historii w perspektywie jednostkowego doświadczenia.

Przedmiotem analizy jest historyczny moment rozpadu etosu kultury europejskiej po drugiej wojnie światowej i ukazanie jednostkowych reakcji na rozpoznanie nowej sytuacji historycznej, społecznej i kulturowej.

W części drugiej: Mediatyzacje Beata Gontarz rozpatruje obecność historii w fikcji powieściowej. Cezurę historyczno literacką stanowi przełom roku 1989. Wybrane przykłady powieści Henryka Wańka, Stefana Chwina, Magdaleny Tulli, firma Bieńczyka, Pawła Huellego, Jacka Dehnela umożliwiają sformułowanie założenia o zapośredniczonym charakterze pokazujenia historii: przez narratywizację ocalałych śladów przeszłości (jakimi są albumy fotograficzne, przedmioty, nazwy, porządek topograficzny), ale także przez powtórzenie cudzych opowieści (tu istotne są zwłaszcza opowieści rodzinne, ukazujące przeszłość w jednostkowym, nierzadko anegdotycznym aspekcie).

Przedmiotem rozważań Moniki Wiszniowskiej w części trzeciej: Eksploracje będą współczesne relacje reporterskie, w których poruszane tematy dotyczą trudnych i nierzadko kontrowersyjnych aspektów historii, zarówno tej nieco dawniejszej, jak i tej dziejącej się na naszych oczach.

Ta odmiana prozy staje się dziś ważnym terenem spotkania pomiędzy naukowym dyskursem historycznym a literacką rekonstrukcją dawnej rzeczywistości przez pamięć. Reporterów interesuje to, co dzieje się na przecięciu drogi ludzkiego życia z drogami historii.

Odkrywają człowieka, rzeczywiste biografie, poprzez które ‒ jak w soczewce ‒ widać zbiorowy los. Książki Hanny Krall, Małgorzaty Szejnert, Wojciecha Jagieiskiego, Wojciecha Tochmana czy Włodzimierza Nowaka przynoszą różnorodną refleksję nad odmianami doświadczenia i rozumienia historii.