łódzkie wille fabrykanckie, AZ#7C247C19EB/DL-ebwm/pdf (Łódzkie Towarzystwo Naukowe)

WSTĘP (fragment) Rezydencje przemysłowców tworzą ważny komponent zabytkowej spuścizny Łodzi z okresu przemysłowego rozwoju w XIX i pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Były świadectwem bogactwa i pozycji społecznej ich właścicieli, widomym znakiem ekonomicznego sukcesu i awansu ludzi, którzy swoją karierę zaczynali niejednokrotnie od kilku warsztatów tkackich, by w ciągu dziesiątek lat wytężonej pracy dorobić się obszernych majątków. Budowa okazałej willi czy pałacu stawała się wyrazistym tego potwierdzeniem. Było to zgodne z obyczajem ukształtowanej w ciągu XIX wieku nowej klasy społecznej: bogatej burżuazji, do której należeli fabrykanci, kupcy i bankierzy, wznoszący sobie w całej Europie siedziby na wzór arystokratycznych, choć typowo o mniejszej skali i bardziej ergonomiczne1. Wymiary i najróżniejsza forma tego typu budowli wyrażały i upodobania estetyczne właścicieli, a jednocześnie stanowiły znak przynależności do określonego kręgu kulturowego i klasy społecznej. Zarys architektoniczny był także pokazem inwencji twórcy pragnącego zaspokoić kryteria swego klienta i prezentacją jego biegłości w operowaniu bogactwem form stylowych specyficznych dla tego czasu. W sytuacji Łodzi zrodziło to na przestrzeni ponad stu lat wielką zasobność rozwiązań, znamiennych dla następujących po sobie w tym czasie konwencji stylowych: późnego klasycyzmu, historyzmu, secesji, wczesnego i dojrzałego modernizmu i sztuki art déco. Bogactwu motywów architektonicznych odpowiada nad wyraz różnorodny i prezentujący często wysoki poziom artystyczny aranżacja wnętrz. Powoduje to, iż łódzkie rezydencje fabrykanckie, czy również szerzej burżuazyjne, tworzą - mimo ubytków i strat będących wynikiem powojennych przekształceń - nieszablonowy na skalę europejską zespół o sporej wartości historycznej i artystycznej. Pierwsze obiekty o charakterze rezydencji wznoszone były przez łódzkich fabrykantów w końcu lat dwudziestych i w latach trzydziestych XIX wieku. Jednak rozkwit tego typu budownictwa przypada na późniejszy okres rozwoju miasta, zwany wielkoprzemysłowym, obejmujący ostatnią ćwierć XIX wieku i początek wieku XX, zamknięty wybuchem I wojny światowej. Z tego czasu pochodzi największa liczba pałaców oraz willi, również te najbardziej błyskotliwe. Widocznie mniej tego typu budowli wzniesiono w latach międzywojennych. Końcową cezurę czasową stanowi data wybuchu II wojny światowej, która zamknęła definitywnie epokę "dawnej" Łodzi i związanego z jej dziejami budownictwa rezydencjonalnego. Wśród rezydencji fabrykanckich wyraźną grupę tworzą wille - obiekty, którym poświęcona jest niniejsza publikacja: budynki mieszkalne mniejszej skali, położone z reguły pośród ogrodu, o różnej architekturze przyciągającej uwagę elegancją i bogactwem form. Są to budowle położone równocześnie w centrum miasta, pośród gęstej zabudowy, jak i na jego obrzeżach, czy także na terenach dawniej podmiejskich, a aktualnie znajdujących się już w granicach Łodzi. Powstawały one niejednokrotnie w pobliżu zabudowań fabrycznych, stwarzając charakterystyczne dla przemysłowej Łodzi zespoły fabryczno-rezydencjonalne.