Poczucie umiejscowienia kontroli i przekonania o własnej skuteczności w zdrowiu i chorobie (Impuls)

Autor książki poszukuje odpowiedzi na pytania o uwarunkowania prawidłowego zdrowia: zachowania dotyczące zdrowia, czynniki ryzyka zachorowań, profilaktyka i promocja zdrowia, wydajne leczenie i rehabilitacja, poprawa jakości życia. Poszukiwanie odpowiedzi na pytania stawiane w tych obszarach wpływa na kształtowanie czynników poznawczych i na podejmowanie zachowań dotyczących zdrowia, które z kolei oddziałują na stan zdrowia i przebieg choroby. W psychologii zdrowia i psychologii klinicznej od wielu lat akcentuje się znaczenie reprezentacji poznawczej dla zdrowia i choroby. Istotne wydają się podmiotowe przekonania o możliwości wpływu na stan zdrowia: poczucie umiejscowienia kontroli zdrowia, określające źródła wpływu na stan zdrowia (działanie własne, oraz innych osób zasadniczych, albo przypadek) oraz przekonania o własnej skuteczności działań związanych ze zdrowiem. To one właśnie, jak wskazują informacje z literatury mogą decydować o przezwyciężeniu choroby. Własna skuteczność uznawana jest bezapelacyjnie jako predykator zachowań zdrowotnych. W książce poczucie umiejscowienia kontroli zdrowia, a także przekonania o własnej wydajności traktowane są jako wymiary jednostkowych zasobów zdrowia. Mimo, że uwarunkowania poznawcze stanowią pewien fragment systemu czynników wpływających na zachowania dotyczące zdrowia, można przytoczyć zaobserwowane i opisane w literaturze dowody zbawiennego wpływu przekonań o własnej produktywności w sytuacjach krytycznego zagrożenia zdrowia, jakim jest na przykład rak. Warto więc poszerzyć wiedzę i podjąć analizę roli, jaką odgrywają w przypisywanym im zakresie. Książka składa się z ośmiu rozdziałów; cztery pierwsze mają charakter teoretyczny, poglądowy. Rozdział pierwszy poświęcony jest problemom zdrowia i choroby, które stanowią punkt wyjścia i punkt odniesienia dla omawianych zagadnień w dalszej części książki. Znajdujemy w nim wyjaśnienia i charakterystykę podstawowych pojęć dotyczących zdrowia i choroby, ze zwróceniem szczególnej uwagi na przyjęty w książce trend poznawczy. Z szerokiego obszaru zagadnień dotyczących omawianej w pracy problematyki autor wybrał te, które wydawały się najmocniejsze, a zatem sporo miejsca zajmują zachowania, a także zasoby dotyczące zdrowia. Podmiotowe, jednostkowe, poznawcze zasoby zdrowia, którymi są analizowane w książce poczucie umiejscowienia kontroli i przekonania o własnej produktywności omówiono w rozdziałach: drugim i trzecim. Nieco więcej miejsca poświęcono poczuciu umiejscowienia kontroli, wokół którego koncentrowały się wieloletnie zainteresowania badawcze autora. Poczucie umiejscowienia kontroli i przekonanie o własnej wydajności są w wielkim stopniu powiązane z uczeniem się zaradności lub bezradności w toku socjalizacji; dotyczy to także zachowań zdrowotnych. Z tego też względu w rozdziale czwartym omówiono zespół wyuczonej bezradności, typowo w aspekcie mechanizmów jej uwarunkowań. Kolejne rozdziały zawierają analizę popartą wynikami badań własnych poczucia kontroli i skuteczności własnej w przebiegu takich wybranych chorób przewlekłych, jak: choroba nowotworowa (rozdział V), przewlekła obturacyjna choroba płuc (rozdział VI), ból przewlekły (rozdział VII), choroba alkoholowa (rozdział VIII).