Fakty, przyroda i ludzie (Mackiewicz Józef)

Drogi Panie Józefie! Nie mam zwyczaju chwalić i przechwalać, podziwiać, przypodobać, olśniewać się. Lecz właśnie olśniewam się wspomnieniem o Pawełku, mimo że w pana pojęciu to drobiazg bez wagi czy znaczenia.

To więcej niż majstersztyk. Nie żaden nekrolog, czy wspominek. To utwór do arcypolskiej antologii, piękne, mądre i głębokie dziełko... Podziwiam mężczyzny i najszczerzej gratuluję za prawdziwą beletrystykę, łączącą kunszt prozy+liryka+esej+pamiętnik+polityka+przyroda+przyjaźń+czułość+mnóstwo innych perfekcyjnych rzeczy.

Już czytałem 2 razy i będę nieraz do tego wracał. Jakiż z mężczyzny mistrz!... Juliusz Sakowski, 9 stycznia 1976 Drogi Panie Józefie, Myślę, że jeżeli czytelnik miał dużo przyjemności obcując z jakąś książką, to powinien wyrazić swoją wdzięczność autorowi.

Tak jest ze mną i z pana książką Fakty, przyroda i ludzie. Jest to książka genialna i jeżeli Pan ją uważa za appendix do swoich powieści, to Pan się myli, bo ma ona swoje życie odrębne i choćby buduje dla siebie szczególny gatunek.

Tytuł nie jest prawidłowy, jako iż nie oddaje pewnej jednolitości postawy i tonu, zanadto akcentuje przypadkowość i różnorodność. Mnie naturalnie najistotniej w niej nęci obecność Wilna, jak i to, że jest Pan podobnie jak w powieściach, jedynym polskim autorem do tego stopnia wolnym od nacjonalizmu.

No, a dwa rozdziały o Ponarach i Katyniu powinny wejść w skład każdej przyszłej chrestomatii literatury polskiej. Wydaje mi się, że weszliśmy w okres znacznych przewartościowań literatury polskiej XX wieku, zwłaszcza tam wszędzie, gdzie chodzi o prawdomówność.

A że Pan był zawsze pisarzem prawdomównym, miejsce pana będzie coraz wyższe. A ta obecna książka znajdzie się wśród kilku najwyższych pozycji prozy. Niestety z wielu polskich prozaików, takich jak Żeromski czy Reymont, został tylko papier.