Janko Muzykant oraz Sachem

Nowele Janko Muzykant i Sachem, napisane przez Henryka Sienkiewicza pierwsza w 1879 a druga w 1889 roku, należą do kanonu polskiej literatury dziecięcej. Janko Muzykant opowiada o tragicznych losach Janka, wiejskiego chłopca obdarzonego muzycznymi zdolnościami, lecz obarczonego słabym zdrowiem.

W istotnie nieprzystępnych warunkach, w jakich dorastają dzieci na polskiej wsi w czasach zaboru rosyjskiego, gdzie liczy się wyłącznie siła, talent Janka nie ma wartości, wręcz przeciwnie, staje się dodatkową słabością i przyczyną jego tragicznego końca.

Sachem przenosi nas do zupełnie innej rzeczywistości, do Ameryki w czasach pionierów. Opisuje losy Indianina, który jako dziecko przeżył zagładę swego plemienia poprzez niemieckich kolonizatorów. W obu tekstach Sienkiewicz podejmuje temat brutalności praw natury, które wydają się kierować i naznaczać ludzkie życie.

Autor przeciwstawia się dominującej w XIX wieku ideologii społecznej opartej na teorii Darwina, która uznaje te prawa za nadrzędne i legitymizuje niesprawiedliwość. Nowele są lekturą w klasie IV.