Historia jako narracja i doświadczenie w tekstach (Szkaradnik Katarzyna)

Książka Katarzyny Szkaradnik stanowi rekonstrukcję autoportretu rozproszonego Jana Szczepańskiego, Józefa Pilcha i Jana Wantuły, na który składają się nie tylko portrety indywidualne, lecz także portret społeczny i wspólnotowy. Wyłania się on z persewerujących w monografii węzłowych problemów: historyczności, lokalności i pogranicza, narracji, języka, ideologii, w związku z którymi odsłania się wspólny rdzeń postaw tych postaci. Jest to rekonstrukcja fascynująca, przede wszystkim z racji przedstawienia kontrpropozycji dla dominującego polskiego imaginarium. Osiami, na których rozpięte zostało studium, są dwa sposoby rozumienia historyczności: pierwszy odsyła do narratywistycznej filozofii historii, z jej naciskiem na dyskursywne reguły reprezentacji przeszłości, drugi to doświadczanie dziejowości w jednostkowej biografii, z kluczową rolą narracji jako czynnika integrującego. Wybór takiej dominanty uzasadniają praktyki tekstowe bohaterów wszyscy trzej uprawiali bądź pisarstwo historyczne, bądź refleksję nad historią, a równolegle pisarstwo autobiograficzne. Historyczność jest więc dla nich wyzwaniem jednocześnie egzystencjalnym, jak i pisarskim. Autorka ze znawstwem pokazuje to dialektyczne napięcie i zastanawia się nad pragmatyką pisania, które wynika z konfrontacji jednostkowości z historią wydarzeniową. Podkreślić należy wartość poznawczą książki, ponieważ daje ona wgląd w twórczość postaci mało znanych, a wybitnych, o nieszablonowym formacie intelektualnym, które z perspektywy peryferyjnej przepracowują polskość i historię.
dr hab. Elżbieta Rybicka, prof. UJ
Historia jako narracja i doświadczenie to pochwała literatury regionalnej. Ukazanie historii lokalnej przez pryzmat (auto)biografii Jana Szczepańskiego, Józefa Pilcha i Jana Wantuły pozwala uwypuklić niebanalne wątki związane z kwestiami przepracowywania przeszłości, problemów tożsamościowych czy inkulturacji. Autorka optymalnie przyjęła perspektywę porównawczą, gdyż analizowanych pisarzy łączą stosunki rodzinne lub przyjacielskie, chłopskie pochodzenie, miejsce urodzenia, wyznanie ewangelicko-augsburskie, w wyniku czego zaś wspólny habitus i stanowcze wątki myślowe. Poszukuje w ich tekstach idei bliskich humanistyce afirmatywnej, przekonując, że bohaterom książki nie chodzi o fakty historyczne, ale o przywracanie/nadawanie ładu, wciąż na nowo podejmowane próby scalania jako ocalania. W rozważaniach zróżnicowanych historiografów przewija się motyw traktowania historii jako ludzkiej samowiedzy (R.G. Collingwood) i sposobu poszukiwania siebie, co uwidacznia się także w analizach zawartych w monografii. Ów pierwiastek egzystencjalny zasługuje na szczególną uwagę. Wskazuje bowiem na formacyjne znaczenie historii/humanistyki, której znajomość powinna we właściwym czasie stać się bodźcem zdolnym jak pisze ważny dla wymowy książki Hans-Georg Gadamer wyprowadzać nas poza samych siebie.
prof. Dr hab. Ewa Domańska
Katarzyna Szkaradnik ur. W 1987 r., literaturoznawczyni i kulturoznawczyni, redaktorka tekstów, w tym edycji źródłowych. Opracowała m.in. Zmieszany zapach książek i jabłek. Wybór korespondencji Jana Wantuły z lat 18991953 (nominowany do finału konkursu Książka Historyczna Roku i uznany poprzez Ruch Stowarzyszeń Regionalnych RP za najlepszą książkę regionalistyczną 2017 r.). Laureatka konkursu Preludium 4 Narodowego Centrum Nauki oraz III nagrody w 14. Konkursie Narodowego Centrum Kultury na pracę doktorską, zwyciężczyni Ogólnopolskiego Dyktanda 2007. Publikowała m.in. W Pamiętniku Literackim, Czasie Kultury, Kulturze i Społeczeństwie, od 2011 r. Pisze recenzje do artPAPIERu. Interesuje się antropologią literatury, hermeneutyką, a także kulturą i przeszłością Śląska Cieszyńskiego, a pozanaukowo musicalami.