Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w obszarze polityki wyznaniowej oraz polityki narodowościowej Polski Ludowej i III Rzeczypospolitej (Dudra Stefan)

Tytuł Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w obszarze polityki wyznaniowej, a także polityki narodowościowej Polski Ludowej i III Rzeczypospolitej Autor Stefan Dudra Język polski Wydawnictwo Scholar ISBN 978-83-7383-987-8 Rok wydania 2019 Warszawa Wydanie 1 liczba stron 958 Format pdf Spis treści Spis treści
Wykaz skrótów 11
Wstęp 13
CZĘŚĆ I
TEORIA–SYSTEM–PRAWO
Rozdział 1. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w obrębie polityk
wyznaniowej i narodowościowej państwa. Konceptualizacja pojęć 51
1.1. Ogólne założenia polityki wyznaniowej państwa 51
1.1.1. Podstawy ideologiczne, a także kierunki i uwarunkowania polityki
wyznaniowej w Polsce Ludowej 51
1.1.2. Periodyzacja i główne determinanty polityki wyznaniowej
wobec PAKP 60
1.1.3. Stosowanie PAKP do walki z Kościołem rzymskokatolickim 66
1.1.4. Polityka wyznaniowa po 1989 r. 77
1.2. Państwowa administracja wyznaniowa 82
1.2.1. Struktury partyjne odpowiedzialne za walkę z religią 83
1.2.2. Struktury administracyjne odpowiedzialne za walkę z religią 84
1.2.3. Struktury aparatu bezpieczeństwa odpowiedzialne za walkę z religią 89
1.2.4. Administracja wyznaniowa po 1989 r. 92
1.3. Polityka wyznaniowa a polityka narodowościowa 95
1.4. Podstawy ustrojowe Kościoła prawosławnego 117
1.4.1. Autokefalia i autonomia 117
1.4.2. Istota prawosławnej soborowości 124
1.4.3. Zasada synergii 126
1.5. Podmioty decyzyjne Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 130
Rozdział 2. Pozycja PAKP w systemie polityczno-prawnym państwa 137
2.1. Relacje prawne w okresie Polski Ludowej 140
2.2. Konstytuowanie się stosunków prawnych w okresie demokratyzacji
państwa 152
2.3. PAKP wobec konkordatu, a także konstytucyjnego modelu stosunków
państwo–Kościół 155
2.4. Kształtowanie prawa wewnętrznego Polskiego Autokefalicznego Kościoła
Prawosławnego 164
Rozdział 3. Stan materialny i finansowanie PAKP. Regulacja spraw majątkowych 168
3.1. Ilość wiernych a możliwości finansowe PAKP 169
3.2. Finansowanie działalności PAKP 174
3.2.1. Fundusz Kościelny 175
3.2.2. Darowizny 184
3.2.3. Finansowanie poprzez podmioty samorządowe 185
3.3. Polityka podatkowa 188
3.4. Regulacja spraw majątkowych PAKP 192
3.4.1. Stan posiadajątkowy i regulacja kwestii posiadajątkowych w Polsce Ludowej 192
3.4.2. Stan majątkowy na Ziemiach Odzyskanych 199
3.4.3. Regulacja spraw majątkowych po 1989 r. 203
CZĘŚĆ II
4.1. Kościół i władze państwowe wobec przesiedleń ludności prawosławnej
do USRR i BSRR i Akcji „Wisła" 215
4.1.1. Akcja wysiedleńcza do USRR i BSRR 215
4.1.1.1. Wysiedlenia Ukraińców i Łemków z Polski
południowo-wschodniej 217
4.1.1.2. Przesiedlenia Białorusinów do BSRR 225
4.1.2. Kościół prawosławny wobec Akcji „Wisła" 229
4.1.3. Duchowieństwo i wierni prawosławni w Centralnym Obozie Pracy
w Jaworznie 237
4.2. Sprawa jurysdykcji nad parafiami w województwie białostockim 241
4.3. Odsunięcie metropolity Dionizego od zarządzania Cerkwią.
Powołanie i działalność Tymczasowego Kolegium Rządzącego PAKP 249
4.4. Autokefalia w polityce władz państwowych 256
4.5. Sprawa wyboru nowego metropolity 1948–1951 262
Rozdział 5. Polityka państwa wobec hierarchii i duchowieństwa prawosławnego 269
5.1. Polityka państwa wobec wyborów i działalności zwierzchników PAKP 269
5.2. Hierarchia prawosławna w polityce władz 290
5.3. Duchowieństwo prawosławne po drugiej wojnie światowej 295
5.3.1. Duchowieństwo w placówkach diasporalnych 301
5.3.2. Polityka kadrowa i ingerencje władz w ruch personalny kleru 310
5.3.3. Konflikty parafialne jako składnik polityki wyznaniowej
i narodowościowej państwa wobec duchowieństwa 314
5.3.4. Wykształcenie duchowieństwa 318
Rozdział 6. Duszpasterstwo wojskowe i specjalne 322
6.1. Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego 322
6.2. Duszpasterstwo specjalne 333
6.2.1. Duszpasterstwo w państwowych zakładach penitencjarnych 333
6.2.2. Duszpasterstwo w zakładach opieki zdrowotnej i społecznej 339
6.2.3. Duszpasterstwo stanowo-zawodowe 341
6.2.3.1. Prawosławne duszpasterstwo akademickie 341
6.2.3.2. Duszpasterstwo służb mundurowych 342
CZĘŚĆ III
ETNOS–ADMINISTRACJA–KONTROLA
Rozdział 7. Kwestia narodowościowa w Koś ciele prawosławnym 347
7.1. Zagadnienia narodowościowe w działalności PAKP (1918–1945) 348
7.2. Sprawy narodowościowe po drugiej wojnie światowej 352
7.2.1. Białorusini 353
7.2.2. Ukraińcy 360
7.2.3. Polacy 365
7.2.4. Łemkowie 372
7.2.5. Rosjanie 376
7.2.6. Inne grupy narodowościowe 378
7.3. Kwestia narodowościowa wśród duchowieństwa 380
Rozdział 8. Polityka władz państwowych wobec tworzenia i rozwoju prawosławnej
struktury administracyjno-kościelnej 385
8.1. Struktura diecezjalna i dekanalna 385
8.1.1. Koś cielne jednostki zagraniczne w jurysdykcji PAKP 394
8.2. Struktura parafialna 397
8.2.1. Sieć parafialna diecezji warszawsko-bielskiej 398
8.2.2. Sieć parafialna diecezji białostocko-gdańskiej 399
8.2.3. Sieć parafialna diecezji łódzko-poznańskiej 405
8.3. Budowa sieci parafialnej na Ziemiach Zachodnich 407
8.4. Odbudowa życia religijnego w Polsce południowo-wschodniej 412
8.4.1. Odbudowa sieci parafialnej na Lubelszczyźnie 414
8.4.2. Odbudowa sieci parafialnej na Podkarpaciu 418
8.5. Nieudane próby erygowania parafii. Placówki zamknięte 423
8.6. Życie monastyczne 429
8.6.1. Monaster św. Onufrego w Jabłecznej 431
8.6.2. Monaster św. Św. Marty i Marii na św. Górze Grabarce 433
8.6.3. Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy
i św. Apostoła Jana Teologa w Supraślu 435
8.6.4. Rozwój życia monastycznego po 1989 r. 437
Rozdział 9. PAKP pod nadzorem bezpieki i aparatu partyjno-rządowego 441
9.1. Represje wobec prawosławnego duchowieństwa 441
9.2. Penetracja środowiska kościelnego w Polsce Ludowej 446
9.2.1. Aparat bezpieczeństwa wobec metropolity Dionizego (Waledyński) 447
9.2.2. PAKP w działalności aparatu partyjno-rządowego i bezpieczeństwa 449
9.2.3. Aparat państwowy wobec stosunków PAKP z Kościołem
rzymskokatolickim 470
9.2.4. Aspekt międzynarodowy w działalności aparatu bezpieczeństwa
wobec PAKP 473
9.3. Sieć agenturalna 477
9.3.1. Zadania i uwarunkowania współpracy 477
9.3.2. Sieć tajnych współpracowników 480

CZĘŚĆ IV
IRENOLOGIA–EKUMENIA–DIALOG
Rozdział 10. Stanowisko Kościoła wobec przemian społeczno-politycznych 489
10.1. PAKP wobec zachodzących zmian politycznych 490
10.2. Kościół prawosławny wobec Ziem Odzyskanych 515
10.3. Kościół jako komponent propagandy państwowej w walce o wnętrze 520
10.4. PAKP wobec zagadnień społecznych 523
Rozdział 11. PAKP w działalności ekumenicznej i stosunkach międzywyznaniowych 538
11.1. Działalność ekumeniczna Kościoła prawosławnego 538
11.1.1. Działalność w ramach Polskiej Rady Ekumenicznej 538
11.1.1.1. Dialog katolicko-prawosławny w ramach Polskiej Rady
Ekumenicznej 547
11.2. Stosunki międzywyznaniowe i międzyreligijne 557
11.2.1. Stosunki prawosławno-rzymskokatolickie 558
11.2.1.1. Konflikty posiadajątkowe 562
11.2.1.2. Antagonizmy na cmentarzach 567
11.2.1.3. Kwestia małżeństw mieszanych we wzajemnych relacjach 569
11.2.1.4. Zjawiska pozytywne w relacjach
prawosławno-katolickich 571
11.2.2. Relacje z Kościołem katolickim obrządku bizantyjsko-słowiańskiego 575
11.2.3. Relacje PAKP z Kościołami nierzymskokatolickimi 577
11.2.4. Stosunki z innymi religiami 580
11.3. Kościół prawosławny w polityce państwa wobec grekokatolików 581
11.3.1. Akcja misyjna PAKP wśród grekokatolików 586
Rozdział 12. Działalność międzynarodowa PAKP 611
12.1. Uwarunkowania działalności międzynarodowej PAKP i kontakty
z innymi Kościołami prawosławnymi 611
12.2. Kościół wobec wybranych zagadnień międzynarodowych 622
12.3. Działalność w światowym ruchu ekumenicznym 640
12.3.1. Światowa Rada Kościołów 642
12.3.2. Konferencja Kościołów Europejskich 648
12.3.3. PAKP w międzynarodowych dialogach bilateralnych 651
12.3.3.1. Dialog prawosławno-rzymskokatolicki 651
12.3.3.2. Kwestia uniatyzmu w dialogu katolicko-prawosławnym 657
12.3.4. Dialog ekumeniczny z innymi Kościołami i religiami 659
12.4. Sobór Ogólnoprawosławny w kontaktach międzynarodowych PAKP 669
CZĘŚĆ V
TRADYCJA–LAIKAT–KULTURA
Rozdział 13. Dziedzictwo i tradycja cerkiewna w polityce historycznej państwa 679
13.1. Zagadnienie świątyń i mienia cerkiewnego w okresie akcji wysiedleńczych 681
13.2. Prawosławne dziedzictwo historyczne po Akcji „Wisła" 688
13.2.1. Losy obiektów sakralnych 688
13.2.2. Akty wandalizmu wobec prawosławnych obiektów sakralnych 696
13.2.3. Prawosławne nekropolie 700
13.3. Władze państwowe wobec kościelnych inicjatyw budowlanych 705
13.3.1. Uwarunkowania prawno-polityczne dotyczące budownictwa
kościelnego 705
13.3.2. Prawosławne budownictwo sakralne 708
13.3. Zagadnienie świątyń na Ziemiach Odzyskanych i w Polsce
południowo-wschodniej 716
13.4. Utensylia i wyposażenie świątyń 720
13.5. Ochrona materialnego dziedzictwa historycznego i tradycji cerkiewnej 724
13.5.1. Działania państwa 724
13.5.2. Działania Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 727
13.5.3. Działania organizacji społecznych 731
Rozdział 14. Ewolucja podmiotowości prawosławnego laikatu 735
14.1. Działalność edukacyjna PAKP 735
14.1.1. Szkolnictwo i działalność oświatowo-wychowawcza
Kościoła prawosławnego 735
14.1.1.1. Działania na rzecz reaktywowania Studium Teologii
Prawosławnej 737
14.1.1.2. Prawosławne Seminarium Duchowne 739
14.1.1.3. Sekcja Prawosławna Chrześcijańskiej Akademii
Teologicznej 746
14.1.1.4. Inne inicjatywy edukacyjne 751
14.2. Nauczanie religii prawosławnej 754
14.2.1. Nauczanie religii w okresie Polski Ludowej 755
14.2.2. Specyfika nauczania religii na Ziemiach Odzyskanych 763
14.2.3. Religia w systemie oświatowym po 1989 r. 767
14.3. Działalność wydawnicza Kościoła prawosławnego 777
14.4. Bractwa i organizacje cerkiewne 788
14.4.1. Bractwo Młodzieży Prawosławnej 790
14.4.2. Bractwa prawosławne dorosłych 796
14.4.3. Inne organizacje i instytucje cerkiewne 799
14.4.4. Laikat prawosławny wobec ruchu pątniczego 801
14.5. Rola PAKP w realizacji zadań związanych z pomocą społeczną 804
14.6. Działalność kulturalna Kościoła prawosławnego 816
14.6.1. Muzyka cerkiewna jako element prawosławnej kultury 817
14.6.2. Centra kultury prawosławnej 821
14.6.3. Stowarzyszenia i fundacje prawosławne 826
14.6.4. Środki masowego przekazu w działalności Kościoła prawosławnego 827
Zakończenie 835
Bibliografia 846
Indeks 936