Zygmunt Krasiński w Europie. Rekonesans (Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika)

Aporie, napięcia intelektualne, dylematy dziewiętnastowieczności, rozdarcie między innowacyjnością a konserwatyzmem, polskością a kosmopolityzmem, zmagania z własną egzystencją świadomie kształtowaną i przeżywaną duchowo, zawieszenie w nieustającej podróży między posiadłościami rodowymi w kraju a mieszkaniem za granicą – to szerokie problematy życia i twórczości hrabiego Zygmunta.

Nierozwiązywalne. Wszystko jest u niego połączone niczym pajęcza sieć ogromu spraw, jakimi żył intelektualista w XIX wieku. Lecz pochodził z kraju, który nie istniał na mapie politycznej Europy. To istotna determinanta jego biografii intelektualnej i duchowej.

Utożsamiał się i z Polską, i z Europą zarazem, rozważając niełatwe problemy społeczeństwa polskiego zawsze w kontekście europejskim. Był polskim arystokratą, lecz i europejskim twórcą, estetą, podróżnikiem, czytelnikiem dzieł modelujących tradycję dawnej europejskiej kultury i równocześnie zwolennikiem form postępowych.

Po wieloletnich już zmaganiach z twórczością hrabiego jedno jest dla nas pewne: to prawdziwy „kosmos myśli" i duchowości romantyzmu, nie zaś chaos wszechświata. Dodajmy, kosmos nie w pełni jeszcze rozpoznany a rozpisany na życie i twórczość, dzieła poetyckie i korespondencję jako formę przeżywania własnej egzystencji.

Nasza nowa książka demonstrująca się w kolekcji poświęconej Krasińskiemu przybliża, lecz nie wyczerpuje rzecz jasna problematu europejskości hrabiego z Opinogóry. Jakże często, akcentując polski i patriotyczny charakter twórczości oraz narodowe dylematy autora Przedświtu, zapominamy o jego postawie prozachodniej, fascynacji estetyką i filozofią francuską, angielską, niemiecką i włoską, stąd nasze przypomnienie tego właśnie zespołu zagadnień.

Zależy nam na odczarowaniu często jednostronnych interpretacji romantyzmu Krasińskiego i wpisaniu go w twórczość szerokiego kręgu europejskiej „kultury bez granic", nawet w duchu prezentystycznych sugestii zawartych w książkach Człowiek romantyzmu (pod red.

François Fureta, Warszawa 2001) i nowszej Orlando Figesa Europejczycy. Początki kosmopolitycznej kultury (Warszawa 2021). Oczywiście nie dokonamy tego skromną publikacją. Jesteśmy jednak przekonani, iż warto stawiać przed sobą świeże wyzwania i zadania.

Ciągle tedy pozostaje otwarte pytanie o specyfikę romantycznej postawy i myśli Krasińskiego. Czy można o nim powiedzieć to samo, co o twórcy Dziadów w kontekście europejskim stwierdził Bogusław Dopart: „Adam Mickiewicz uosabia romantyzm narodowy, sprzymierzony z nurtami demokratyzacji i emancypacji społecznej, odwołujący się do tradycji wieloetnicznej Rzeczypospolitej szlacheckiej, nieobcy ideom nowożytnego humanizmu i organicyzmu, otwarty na uniwersalne wartości kultury"? A jaki romantyzm uosabia Zygmunt Krasiński? Fragment wstępu do monografii