Toksykologia. tom 1. podstawy toksykologii ogólnej i toksykologia narządowa (PZWL)

Tytuł Toksykologia. TOM 1. Podstawy toksykologii ogólnej i toksykologia narządowa Język polski Wydawnictwo PZWL ISBN 978-83-200-6073-7 Rok wydania 2020 Wydanie 1 liczba stron 618 Format mobi, epub Spis treści Część I 1 HISTORIA TOKSYKOLOGII 1 1. Geneza i źródła trucizn – Kamil Jurowski 3 1.1. Geneza trucizn 3 1.2. Źródła trucizn 5 Piśmiennictwo 8 2. Kształt historii toksykologii – Kamil Jurowski 9 2.1. Wstęp 9 2.2. Prehistoria 15 2.3. Starożytność (3000 rok p.n.e.–90 rok n.e.) 16 2.4. Średniowiecze (lata 476–1453) 18 2.5. Renesans (XIV–XVI wiek) 19 2.6. Nowożytność (XVII–XVIII wiek) 20 2.7. Koniec milenium (XIX–XX wiek) 22 2.8. Współczesność (XXI wiek) 28 2.9. Podsumowanie 29 Piśmiennictwo 29 3. Kształt historii toksykologii w Polsce – Kamil Jurowski 31 3.1. Wstęp 31 3.2. Początki 31 3.3. Rozwój 33 3.4. Współczesność 35 Piśmiennictwo 35 Część II 37 TOKSYKOLOGIA OGÓLNA 37 4. Toksykologia jako dyscyplina naukowa. Podział toksykologii na subdyscypliny – Kamil Jurowski 39 4.1. Toksykologia jako dyscyplina naukowa 39 4.2. Podział toksykologii na subdyscypliny 42 Piśmiennictwo 46 5. Czynniki wpływające na toksyczność trucizn – Kamil Jurowski 47 5.1. Wstęp 47 5.2. Budowa i cechy trucizny (fizyczne i chemiczne) a jej toksyczność 47 5.2.1. Wpływ budowacy trucizny na jej toksyczność 48 5.2.2. Wpływ atrybuty fizycznych i chemicznych trucizny na jej toksyczność 58 5.3. Aspekty biologiczne wpływające na toksyczność trucizn 63 5.3.1. Wpływ wieku na działanie trucizn 64 5.3.2. Wpływ płci na działanie trucizn 65 5.3.3. Wpływ stanu zdrowia i stanów fizjologicznych na działanie trucizn 66 5.3.4. Wpływ diety na działanie trucizn 68 5.3.5. Wpływ biorytmów na działanie trucizn 68 5.3.6. Wpływ jednostkowej zmienności wrażliwości na działanie trucizn 69 5.3.7. Wpływ różnic wysokogatunkowych na działanie trucizn 70 5.4. Czynniki środowiskowe mające wpływ na toksyczność trucizn 70 Piśmiennictwo 71 6. Podstawowe pojęcia w toksykologii – Kamil Jurowski 73 6.1. Trucizny, leki i ksenobiotyki 73 6.2. Zatrucia i ich warianty 74 6.3. Dawki 80 6.4. Ocena narażenia na ksenobiotyki 82 6.5. Efekty działania ksenobiotyków 83 Piśmiennictwo 86 7. Losy ksenobiotyków w ustroju – Kamil Jurowski, Mirosław Szutowski, Wojciech Piekoszewski89 7.1. Wstęp – Kamil Jurowski 89 7.2. Wchłanianie ksenobiotyków – Kamil Jurowski 91 7.2.1. Dane wstępne 91 7.2.2. Przenikanie ksenobiotyków poprzez błony biologiczne 93 7.2.3. Drogi wchłaniania 104 7.3. Dystrybucja ksenobiotyków – Kamil Jurowski 118 7.3.1. Dane wstępne 118 7.3.2. Pozorna objętość dystrybucji 122 7.3.3. Przenikanie przez bariery wewnątrzustrojowe 124 7.3.4. Wiązanie ksenobiotyków przez białka 129 7.4. Biotransformacja ksenobiotyków – Mirosław Szutowski 134 7.4.1. Dane wstępne 134 7.4.2. Reakcje I fazy 137 7.4.3. Reakcje II fazy 164 7.4.4. Reakcje III fazy 181 7.5. Kumulacja i wydalanie ksenobiotyków – Wojciech Piekoszewski 188 7.5.1. Kumulacja ksenobiotyków 188 7.5.2. Wydalanie ksenobiotyków 192 Piśmiennictwo 198 8. Mechanizmy działania toksycznego – Kamil Jurowski, Wojciech Piekoszewski, Lucyna Kapka-Skrzypczak 201 8.1. Wstęp – Kamil Jurowski 201 8.2. (Bio)fizyczne mechanizmy działania toksycznego – Kamil Jurowski 202 8.3. Chemiczne mechanizmy działania toksycznego 206 8.3.1. Dane wstępne – Kamil Jurowski 206 8.3.2. Mechanizmy działania toksycznego związane z niedotlenieniem tkanek lub nieprawidłowym wykorzystaniem energii spalania – Kamil Jurowski 207 8.3.3. Mechanizmy działania toksycznego związane z działaniem enzymów – Kamil Jurowski 213 8.3.4. Mechanizmy działania toksycznego związane z przewodzeniem bodźców w układzie nerwowym – Kamil Jurowski 220 8.3.5. Mechanizmy działania toksycznego związane z działaniem toksycznym rodników – Kamil Jurowski 221 8.3.6. Mechanizmy działania toksycznego związane z tworzeniem wiązań kowalencyjnych przez aktywne metabolity – Wojciech Piekoszewski 227 8.3.7. Mechanizmy działania toksycznego związane z kancerogenezą chemiczną – Lucyna Kapka-Skrzypczak 230 8.3.8. Mechanizmy działania toksycznego związane z układem immunologicznym – Wojciech Piekoszewski 236 Piśmiennictwo 242 9. Interakcje ksenobiotyków – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek, Marta Napierała 245 9.1. Podstawowe pojęcia – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 245 9.1.1. Interakcje farmakokinetyczne 246 9.1.2. Interakcje farmakodynamiczne 252 9.2. Interakcje leków z alkoholem – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 255 9.2.1. Interakcje farmakokinetyczne 255 9.2.2. Interakcje farmakodynamiczne 256 9.2.3. Okazjonalne picie alkoholu i przyjmowanie leków sprzedawanych bez recepty (OTC) oraz preparatów roślinnych 259 9.3. Interakcje leków z dymem tytoniowym – Ewa Florek, Marta Napierała, Wojciech Piekoszewski 259 9.3.1. Mechanizmy interakcji leków z dymem tytoniowym 260 9.4. Interakcje żywność–leki (wpływ żywności/diety na lek) – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 270 9.4.1. Interakcje status odżywiania–lek 270 9.4.2. Interakcje żywność i komponenty żywności–lek 270 9.4.3. Interakcje suplementy żywności–lek 271 Piśmiennictwo 272 10. Farmakokinetyka i toksykokinetyka – Maria Walczak 273 10.1. Wstęp 273 10.2. Podstawowe zasady toksykokinetyki 275 10.2.1. Toksykokinetyka kompartmentowa 275 10.2.2. Toksykokinetyka nieliniowa 293 10.2.3. Kumulacja ksenobiotyku w efekcie ciągłego jednorazowego albo powtarzanego narażenia 293 10.3. Toksykokinetyka w ocenie bezpieczeństwa 296 10.4. Projektowanie badania 296 10.4.1. Ocena parametrów toksykokinetycznych oraz częstotliwość pobierania próbek materiału do badań 297 10.5. Toksykokinetyka oparta na fizjologii 298 Piśmiennictwo 303 11. Toksykometria – Maria Walczak, Kamil Jurowski 305 11.1. Wstęp 305 11.2. Cel, kierunki, zakres i kryteria badań toksykometrycznych 306 11.2.1. Cel badań toksykometrycznych 306 11.2.2. Kierunki i zakres badań toksykometrycznych 307 11.2.3. Kryteria decydujące o podjęciu badań toksykometrycznych 307 11.3. Klasy toksyczności 308 11.3.1. Toksyczność ostra 308 11.3.2. Ocena miejscowego działania drażniącego/żrącego na skórę 316 11.3.3. Ocena miejscowego działania drażniącego/żrącego na oczy 317 11.3.4. Ocena działania uczulającego na skórę 317 11.3.5. Toksyczność krótkoterminowa (podostra) 318 11.3.6. Toksyczność podprzewlekła 319 11.3.7. Toksyczność przewlekła 319 11.3.8. Teratogenność i embriotoksyczność 320 11.3.9. Genotoksyczność 320 11.3.10. Kancerogenność 321 11.3.11. Fosfolipidoza 321 11.3.12. Hepatotoksyczność 321 11.4. Badania toksykometryczne na zwierzętach 322 11.5. Klasyfikacja substancji 323 11.6. Maksymalna zalecana dzienna dawka oraz maksymalna zalecana dawka terapeutyczna 324 11.7. Założenia alternatywnych metod oceny toksyczności 324 11.8. Wytyczne OECD dotyczące badań substancji chemicznych 330 11.9. Świeże strategie w badaniach toksykometrycznych 362 11.10. Substancje wymagające badań toksykometrycznych 363 Piśmiennictwo 363 Część III 365 TOKSYKOLOGIA NARZĄDOWA I UKŁADOWA 365 12. Hepatotoksyczność – polekowe zniszczenie wątroby (DILI) – Piotr Hydzik 367 12.1. Wstęp 367 12.2. Patogeneza DILI 368 12.3. Diagnostyka hepatotoksyczności 381 12.4. Prewencja DILI 385 Piśmiennictwo 386 13. Toksykologia trzustki – Piotr Hydzik 387 13.1. Rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki (OZT) 387 13.2. Etiologia OZT 389 13.3. Warunki rozpoznania polekowego OZT 391 13.4. Triage i nowoczesnanie lecznicze 391 13.5. Leczenie żywieniowe 392 13.6. Leczenie zabiegowe 392 13.7. Przebieg OZT i rokowanie 392 Piśmiennictwo 393 14. Toksykologia układu oddechowego – Piotr Hydzik 395 14.1. Wstęp 395 14.2. Niewydolność kompartmentu mechanicznego 397 14.2.1. Hipowentylacja związana z obturacją drzewa oskrzelowego 399 14.2.2. Hipowentylacja związana z narażeniem na ksenobiotyki zmniejszające lub powiększające napięcie mięśni oddechowych 399 14.2.3. Niewydolność kompartmentu płucnego 400 14.3. Zniszczenie płuc indukowane lekami 401 Piśmiennictwo 408 15. Toksykologia skóry i jej przydatków – Kamil Jurowski 411 15.1. Budowa i znaczenie skóry i jej przydatków 411 15.2. Mechanizmy wchłaniania dermalnego 414 15.2.1. Transport transepidermalny 414 15.2.2. Transport transfolikularny 417 15.3. Biotransformacja ksenobiotyków w skórze 418 15.3.1. Enzymy obecne w skórze biorące udział w reakcjach I fazy biotransformacji 418 15.3.2. Enzymy obecne w skórze biorące udział w reakcjach II fazy biotransformacji 420 Piśmiennictwo 420 16. Neurotoksyczność – Krzysztof Ciszowski 421 16.1. Wstęp 421 16.2. Wpływ ksenobiotyków na pobudliwość i przewodnictwo neuronów 422 16.3. Wpływ ksenobiotyków na transport pęcherzykowy i wychwyt zwrotny neuroprzekaźników 425 16.4. Wpływ ksenobiotyków na przekaźnictwo synaptyczne 427 16.5. Demielinizacja i zniszczenie strukturalne neuronów 445 16.6. Ekscytotoksyczność 447 16.7. Mechanizmy neuroprotekcyjne układu nerwowego 448 16.8. Czynniki wpływające na neurotoksyczność ksenobiotyków 449 16.9. Zaburzenia neurologiczne wywoływane przez ksenobiotyki 451 16.9.1. Zaburzenia świadomości 451 16.9.2. Drgawki 452 16.9.3. Zaburzenia nastroju i psychozy 452 16.9.4. Zaburzenia ruchowe i napięcia mięśniowego 452 16.9.5. Parkinsonizm 453 Piśmiennictwo 453 17. Toksykologia narządu wzroku – toksyczne uszkodzenia narządu wzroku – Krzysztof Ciszowski 455 17.1. Wstęp 455 17.2. Objawy uszkodzenia narządu wzroku poprzez ksenobiotyki 457 17.2.1. Ślepota 457 17.2.2. Wpływ ksenobiotyków na szerokość źrenic 457 17.2.3. Zaburzenia ruchów gałek ocznych 458 17.2.4. Nieprawidłowości w badaniu dna oka 458 17.2.5. Zaburzenia ostrości wzroku i percepcji barw 459 17.3. Toksyczna neuropatia nerwu wzrokowego 460 17.4. Uszkodzenia narządu wzroku w przewlekłych zatruciach ksenobiotykami 463 17.4.1. Efekty systemowe leków okulistycznych 464 17.5. Oparzenia gałki ocznej 465 Piśmiennictwo 467 18. Toksykologia narządu słuchu i równowagi – Krzysztof Ciszowski 469 18.1. Wstęp 469 18.2. Uszkodzenie narządu słuchu i równowagi przez ksenobiotyki 470 18.2.1. Czynniki powodujące 470 18.2.2. Czynniki ryzyka polekowych uszkodzeń słuchu 471 18.2.3. Mechanizmy uszkodzenia słuchu 471 18.2.4. Zniszczenie słuchu spowodowane przez aminoglikozydy 472 18.2.5. Szumy uszne wywołane poprzez ksenobiotyki 473 Piśmiennictwo 474 19. Toksykologia narządu węchu i narządu smaku – Krzysztof Ciszowski 475 19.1. Toksykologia narządu węchu 475 19.1.1. Dane wstępne 475 19.1.2. Nazewnictwo zaburzeń węchu 476 19.1.3. Ksenobiotyki powodujące zaburzenia powonienia 476 19.2. Toksyczne uszkodzenia narządu smaku 478 19.2.1. Informacje wstępne 478 19.2.2. Nazewnictwo zaburzeń smaku 478 19.2.3. Ksenobiotyki powodujące zaburzenia smaku 479 Piśmiennictwo 480 20. Toksykologia krwi i układu krwiotwórczego – Krzysztof Ciszowski 481 20.1. Wstęp 481 20.2. Toksyczne uszkodzenia układu krwiotwórczego 482 20.3. Toksyczne uszkodzenia układu czerwonokrwinkowego 485 20.4. Toksyczne uszkodzenia układu białokrwinkowego 491 20.5. Toksyczne uszkodzenia płytek krwi 492 20.6. Toksyczne zaburzenia krzepnięcia 493 Piśmiennictwo 496 21. Kardiotoksyczność – toksykologia układu krążenia – Dorota Szpak 497 21.1. Wstęp 497 21.2. Zaburzenia rytmu serca 498 21.2.1. Tachydysrytmie 499 21.2.2. Ksenobiotyki upośledzające kurczliwość mięśnia sercowego i wywołujące kardiomiopatię rozstrzeniową 500 21.2.3. Ksenobiotyki powodujące hipo- i hipertensję 500 Piśmiennictwo 502 22. Nefrotoksyczność – Piotr Hydzik 505 22.1. Wstęp 505 22.2. Zaburzenia hemodynamiki kłębuszkowej 506 22.3. Zapalenie kłębuszków nerkowych 507 22.4. Zniszczenie kanalików nerkowych 508 22.5. Ostre śródmiąższowe zapalenie nerek indukowane lekami 509 22.6. Przewlekłe śródmiąższowe zapalenie nerek 511 22.7. Nefropatia obturacyjna w wyniku krystalizacji ksenobiotyku 512 22.8. Pozanerkowe działanie ksenobiotyku prowadzące do zaburzeń opróżniania pęcherza moczowego 513 22.9. Rabdomioliza 513 22.10. Mikroangiopatia zakrzepowa 516 22.11. Ostra niewydolność nerek 516 Piśmiennictwo 520 23. Toksykologia układu hormonalnego – Krzysztof Ciszowski 521 23.1. Wstęp 521 23.2. Toksyczne uszkodzenia układu podwzgórzowo-przysadkowego 522 23.3. Toksyczne uszkodzenia szyszynki 524 23.4. Toksyczne uszkodzenia tarczycy 525 23.5. Toksyczne uszkodzenia przytarczyc 527 23.6. Toksyczne uszkodzenia grasicy 528 23.7. Toksyczne uszkodzenia endokrynnej części trzustki 528 23.8. Toksyczne uszkodzenia kory nadnerczy 530 23.9. Toksyczne uszkodzenia rdzenia nadnerczy 532 23.10. Toksyczne uszkodzenia gonad 533 Piśmiennictwo 534 24. Toksykologia układu mięśniowego – Krzysztof Ciszowski 535 24.1. Wstęp 535 24.2. Miopatie toksyczne i polekowe 536 24.2.1. Miopatie martwicze 537 24.2.2. Miopatie amfifilowe 539 24.2.3. Miopatie antymikrotubularne 539 24.2.4. Miopatie mitochondrialne 540 24.2.5. Miopatie zapalne 540 24.2.6. Miopatia posteroidowa 542 24.2.7. Miopatie hipokaliemiczne 542 24.2.8. Miopatie o nieznanym mechanizmie 544 24.3. Hipertermia złośliwa 544 24.4. Rabdomioliza 545 Piśmiennictwo 546 25. Toksykologia układu rozrodczego – Iwona Popiołek 547 25.1. Wstęp 54 25.2. Płodność męska 549 25.3. Płodność damska 557 Piśmiennictwo 559 26. Toksykologia układu kostno-stawowego – Dorota Szpak 561 26.1. Wstęp 561 26.2. Biochemiczne markery zmian kostnych 562 26.3. Radiografia i densytometria 562 26.4. Czynniki środowiskowe i dieta 563 26.5. Mikroflora jelitowa 563 26.6. Witamina D 564 26.7. Alkohol 565 26.8. Wpływ leków i leczenia na układ kostno-stawowy 566 26.8.1. Tiazolidynediony 567 26.8.2. Terapia onkologiczna 567 26.8.3. Radioterapia 569 26.8.4. Glikokortykosteroidy 569 26.8.5. Inhibitory pompy protonowej 571 26.8.6. Leki przeciwdrgawkowe 571 26.8.7. Antykoagulanty 572 26.8.8. Chemioterapeutyki 572 26.8.9. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny 573 26.8.10. Leki antypsychotyczne 574 26.9. Metale i ich związki 574 26.9.1. Kadm 575 26.9.2. Ołów 575 26.9.3. Nikiel 57 26.9.4. Chrom 576 26.9.5. Glin 576 26.9.6. Żelazo 577 Piśmiennictwo 577 Skorowidz – tom I 579