Toksykologia. tom 2. toksykologia szczegółowa i stosowana (PZWL)

Tytuł Toksykologia. TOM 2. Toksykologia szczegółowa i używana Autorzy Kamil Jurowski, Wojciech Piekoszewski Język polski Wydawnictwo PZWL ISBN 978-83-200-6072-0 Rok wydania 2020 Wydanie 1 liczba stron 792 Format epub, mobi Spis treści CZĘŚĆ IV 1 TOKSYKOLOGIA SZCZEGÓŁOWA – WYBRANE ZAGADNIENIA 1 27. Toksykologia wybranych metali – Kamil Jurowski, Piotr Hydzik 3 27.1. Wstęp – Kamil Jurowski 3 27.2. Podstawowe terminy stosowane w toksykologii metali – Kamil Jurowski 4 27.3. Biologiczne znaczenie metali w kontekście toksykologicznym – Kamil Jurowski 7 27.4. Metale ciężkie – Kamil Jurowski, Piotr Hydzik 8 27.4.1. Ołów 10 27.4.2. Rtęć 18 27.4.3. Kadm 20 27.4.4. Arsen 22 27.5. Pozostałe metale posiadające znaczenie toksykologiczne – Kamil Jurowski 25 27.5.1. Beryl 25 27.5.2. Osm 26 27.5.3. Polon 27 27.5.4. Tal 27 Piśmiennictwo 28 28. Trucizny obecne w roślinach występujących w Polsce – Anita Rutkowska 31 28.1. Wstęp 31 28.2. Rośliny neurotoksyczne 36 28.3. Rośliny halucynogenne 43 28.4. Rośliny kardiotoksyczne 51 28.5. Rośliny gastroenterotoksyczne 62 28.6. Fitotoksyny działające na układ oddechowy 66 28.7. Rośliny dermatotoksyczne 68 Piśmiennictwo 74 29. Trucizny pochodzące od zwierząt występujących w Polsce – Krzysztof Ciszowski, Kamil Jurowski 75 29.1. Wstęp – Kamil Jurowski, Krzysztof Ciszowski 75 29.2. Jadowite owady – Krzysztof Ciszowski 76 29.3. Jadowite pająki – Krzysztof Ciszowski 79 29.4. Jadowite węże – Kamil Jurowski, Krzysztof Ciszowski 81 29.5. Jadowite płazy – Krzysztof Ciszowski 87 29.6. Jadowite ssaki – Krzysztof Ciszowski 90 Piśmiennictwo 91 30. Trucizny grzybowe mające znaczenie w Polsce – Krzysztof Ciszowski 93 30.1. Wstęp 93 30.2. Zatrucia grzybami wielkoowocnikowymi 93 Piśmiennictwo 103 31. Toksykologia substancji uzależniających – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek, Marta Napierała 105 31.1. Podstawowe pojęcia i definicje – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 105 31.1.1. Farmakologiczno-biochemiczny mechanizm uzależnienia 105 31.2. Toksyczność dymu tytoniowego – Ewa Florek, Marta Napierała, Wojciech Piekoszewski 106 31.2.1. Historia tytoniu 106 31.2.2. Epidemiologia uzależnienia od tytoniu 107 31.2.3. Skład chemiczny dymu tytoniowego 108 31.2.4. Elementy kancerogenne dymu tytoniowego 109 31.2.5. Metabolizm nikotyny i kotyniny 113 31.2.6. Palenie tytoniu a ciąża 116 31.2.7. Konsekwencje zdrowotne palenia tytoniu 122 31.3. Toksykologiczne aspekty alkoholu etylowego – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 125 31.3.1. Informacje wstępne 125 31.3.2. Wchłanianie alkoholu 125 31.3.3. Dystrybucja alkoholu 127 31.3.4. Eliminacja alkoholu 128 31.3.5. Toksyczne działanie alkoholu 131 31.3.6. Cechy uzależnienia od alkoholu 136 31.3.7. Diagnostyka uzależnienia od alkoholu 137 31.3.8. Leczenie uzależnienia od alkoholu 140 31.4. Uzależniające środki psychodepresyjne – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 141 31.4.1. Dane wstępne 141 31.4.2. Opioidy 141 31.5. Rozpuszczalniki (kleje) – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 148 31.5.1. Dane wstępne 148 31.5.2. Toluen 149 31.5.3. Chlorowane węglowodory 150 31.6. Stymulanty – środki pobudzające OUN – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 151 31.6.1. Informacje wstępne 151 31.6.2. Amfetaminy 152 31.6.3. Kokaina 157 31.7. Halucynogeny – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 160 31.7.1. Dane wstępne 160 31.7.2. Halucynogeny serotoninergiczne 161 31.7.3. Amfetaminy halucynogenne 166 31.7.4. Halucynogeny antycholinergiczne 167 31.7.5. Anestetyki dysocjacyjne halucynogenne 168 31.8. „Dopalacze" – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 173 31.8.1. Informacje wstępne 173 31.8.2. Rośliny zaliczane do „dopalaczy" 175 Piśmiennictwo 178 32. Toksykologia pestycydów – Bartosz Wielgomas 179 32.1. Wstęp 179 32.2. Źródła ekspozycji dla człowieka 181 32.3. Nadzór nad wprowadzaniem do obrotu i obrotem pestycydów w Polsce 182 32.4. Klasyfikacje pestycydów 183 32.5. Charakterystyka pestycydów 184 32.5.1. Insektycydy 184 32.5.2. Herbicydy 201 32.5.3. Fungicydy 206 32.5.4. Repelenty 209 32.6. Rola pestycydów w ochronie zdrowia publicznego 210 32.7. Integrowana ochrona roślin 212 32.8. Ryzyko związane z pozostałościami pestycydów w żywności 213 32.9. Pestycydy użytkowane w gospodarstwach domowych 215 32.10. Monitoring biologiczny narażenia na pestycydy 216 Piśmiennictwo 221 33. Bojowe środki trujące – Krzysztof Ciszowski 223 33.1. Wstęp 223 33.2. Środki paralityczno-drgawkowe 224 33.3. Środki parzące (nekrozujące) 226 33.4. Środki ogólnotrujące 228 33.5. Środki duszące 229 33.6. Środki drażniące 231 33.7. Środki psychotoksyczne (psychomimetyczne) 233 33.8. Toksyny 235 Piśmiennictwo 238 CZĘŚĆ V 239 TOKSYKOLOGIA używanA 239 34. Toksykologia analityczna i analiza toksykologiczna – Kamil Jurowski, Ewa Gomółka, Mirosław Krośniak, Joanna Kasprzyk, Katarzyna Madej 241 34.1. Wstęp – Kamil Jurowski 241 34.2. Główne cele analizy toksykologicznej – Kamil Jurowski 243 34.3. Ogólny tok progresywnania w analizie toksykologicznej – Kamil Jurowski 243 34.4. Próbki biologiczne w toksykologii sądowo-lekarskiej i toksykologii klinicznej – Ewa Gomółka, Kamil Jurowski 244 34.4.1. Podstawowe pojęcia wykorzystywane w analizie klinicznej/sądowej materiału biologicznego 245 34.4.2. Klasyfikacja próbek w toksykologii analitycznej 246 34.4.3. Charakterystyka najważniejszych próbek biologicznych 248 34.4.4. Pobieranie próbek w toksykologii analitycznej 251 34.4.5. Przechowywanie próbek w toksykologii analitycznej 256 34.4.6. Metody przygotowania próbek biologicznych 257 34.4.7. Kontrola jakości i zasady prawidłowej praktyki laboratoryjnej (GLP) w badaniach próbek biologicznych 264 34.5. Najpopularniejsze techniki i metody stosowane w toksykologii analitycznej – Kamil Jurowski, Mirosław Krośniak, Joanna Kasprzyk, Katarzyna Madej, Ewa Gomółka 268 34.5.1. Techniki spektroskopowe – Kamil Jurowski, Mirosław Krośniak 268 Spektroskopia UV-VIS – Kamil Jurowski 269 Spektroskopia w podczerwieni (IR) – Kamil Jurowski 271 Atomowa spektroskopia absorpcyjna (ASA) – Mirosław Krośniak 273 34.5.2. Spektrometria mas – Kamil Jurowski, Joanna Kasprzyk 278 dane wstępne – Kamil Jurowski 278 Spektrometria mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-MS) – Kamil Jurowski 279 Jonizacja/desorpcja próbki wspomagana matrycą (MALDI) – Joanna Kasprzyk 281 34.5.3. Techniki chromatograficzne i pokrewne – Katarzyna Madej 293 34.5.4. Techniki immunoenzymatyczne – Ewa Gomółka 331 Piśmiennictwo 347 35. Toksykologia kliniczna – Piotr Hydzik, Krzysztof Ciszowski, Dorota Szpak, Iwona Popiołek 351 35.1. Wstęp – Piotr Hydzik 351 35.2. Ośrodek informacji toksykologicznej – rola, funkcjonowanie, znaczenie i zadania – Piotr Hydzik 352 35.3. Toksydromy – zespoły specyficznych objawów klinicznych – Piotr Hydzik 361 35.3.1. Zebranie informacji dotyczących narażenia z uwzględnieniem danych toksykologicznych 361 35.3.2. Ponowna kliniczna ocena 366 35.3.3. Wdrożenie metod przyspieszających eliminację wchłoniętego ksenobiotyku 366 35.3.4. Przedłużona obserwacja 378 35.3.5. Rozpoznawanie toksydromów 378 35.4. Zatrucia lekami 395 35.4.1. Zatrucia lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi – Piotr Hydzik 395 35.4.2. Zatrucia lekami wpływającymi na ośrodkowy układ nerwowy – Krzysztof Ciszowski 406 35.4.3. Zatrucia lekami i innymi ksenobiotykami działającymi na układ krążenia – Dorota Szpak 418 35.5. Zatrucia substancjami psychoaktywnymi – Piotr Hydzik 431 35.6. Zatrucia wybranymi alkoholami – Piotr Hydzik 441 35.6.1. Zatrucia alkoholem etylowym 441 35.6.2. Ostre zatrucia izopropanolem 449 35.6.3. Ostre zatrucia metanolem i glikolem etylenowym 451 35.7. Zatrucia gazami duszącymi chemicznie – Krzysztof Ciszowski 458 35.7.1. Zatrucia tlenkiem węgla(II) 458 35.7.2. Zatrucia cyjankami 461 35.7.3. Zatrucia siarkowodorem 464 35.8. Zatrucia wybranymi metalami – Piotr Hydzik 465 35.8.1. Specyficzne efekty zatrucia metalami 466 35.8.2. Ołów 467 35.8.3. Rtęć 470 35.8.4. Kadm 473 35.9. Zatrucia środkami chemii gospodarczej, budowlanej i ogrodowej – Iwona Popiołek 474 35.9.1. Zatrucia środkami chemii gospodarczej/domowej 474 35.9.2. Zatrucia środkami chemii budowlanej 478 35.9.3. Zatrucia środkami chemii ogrodowej 487 35.10. Zatrucia truciznami pochodzenia naturalnego – Krzysztof Ciszowski 496 35.10.1. Zatrucia truciznami pochodzenia roślinnego 496 35.10.2. Zatrucia truciznami pochodzenia zwierzęcego 502 35.10.3. Zatrucia truciznami grzybowymi 503 Piśmiennictwo 503 36. Laboratoryjna toksykologia medyczna – Ewa Gomółka 509 36.1. Wstęp 509 36.2. Najważniejsze aspekty diagnostyki toksykologicznej 511 36.2.1. Faza przedanalityczna 511 36.2.2. Faza analityczna 513 36.2.3. Faza postanalityczna 513 36.3. Alkohole 516 36.3.1. Alkohol etylowy 516 36.3.2. Alkohole niespożywcze 519 36.4. Leki 522 36.4.1. Najważniejsze dane 522 36.4.2. Terapia monitorowana 524 36.5. Narkotyki i świeże substancje psychoaktywne (NSP) 525 36.5.1. Najważniejsze dane 525 36.5.2. Tabletka gwałtu 528 36.6. Toksyczne gazy 530 36.7. Związki methemoglobinotwórcze 533 36.8. Grzyby 534 36.9. Pestycydy 536 36.10. Metale 537 Piśmiennictwo 540 37. Toksykologia sądowa – Maria Kała, Wojciech Lechowicz, Piotr Adamowicz, Dariusz Zuba 543 37.1. Kształt historii toksykologii sądowej – Maria Kała 543 37.2. Rola i zadania toksykologii sądowej – Maria Kała 545 37.3. Rola i odpowiedzialność biegłego sądowego – Maria Kała 546 37.4. Toksykologia sądowo-lekarska – Maria Kała 548 37.4.1. Zakres działania 548 37.4.2. Materiał do badań w toksykologii sądowo-lekarskiej 549 37.4.3. Badania toksykologiczne dla celów sądowych 549 37.4.4. Metody analityczne w toksykologii sądowo-lekarskiej 550 37.4.5. Kryteria wobec metod użytkowanych w laboratorium sądowym 551 37.4.6. Interpretacja wyników badań 551 37.5. Analityka toksykologiczna w laboratorium sądowym – Wojciech Lechowicz 552 37.5.1. Zagadnienia ogólne 552 37.5.2. Przygotowanie materiału 554 37.5.3. Metody separacyjne 557 37.5.4. Metody detekcji 558 37.5.5. Analiza informacji i archiwizacja 561 37.6. Wybrane zagadnienia szczegółowej toksykologii sądowej 562 37.6.1. Nowe substancje psychoaktywne – Piotr Adamowicz 562 37.6.2. Substancje upraszczające dokonanie przestępstwa – Piotr Adamowicz 568 37.6.3. Środki działające podobnie do alkoholu – Maria Kała 576 37.6.4. Alkohologia – Dariusz Zuba 586 Piśmiennictwo 590 38. Toksykoproteomika – Joanna Kasprzyk, Wojciech Piekoszewski 593 38.1. Wstęp 593 38.2. Biomarkery proteomiczne 595 38.3. Proteomika w toksykologii narządowej 597 38.4. Perspektywy toksykoproteomiki 599 38.5. Przyszłość proteomiki w badaniach toksykologicznych 599 Piśmiennictwo 600 39. Toksykologia i ocena bezpieczeństwa żywności i żywienia – Małgorzata Schlegel-Zawadzka 601 39.1. Wstęp 601 39.2. Autentyczność żywności a możliwość zafałszowania i zagrożenia dla zdrowia 602 39.3. Jakość zdrowotna świeżych warzyw i owoców. Potencjalne zagrożenie zdrowotne ze strony żywności świeżej, nieprzetworzonej i minimalnie przetworzonej 605 39.4. Bezpieczeństwo żywieniowe/żywnościowe 607 39.5. Bezpieczeństwo żywności 613 39.6. Kulturowe uwarunkowania bezpieczeństwa żywności 613 39.7. Bezpieczeństwo sanitarno-epidemiologiczne w Polsce 614 Piśmiennictwo 626 40. Toksykologia kosmetyków i ocena bezpieczeństwa produktów kosmetycznych – Kamil Jurowski 627 40.1. Wstęp 627 40.1.1. Ekspozycja na ksenobiotyki obecne w produktach kosmetycznych 627 40.1.2. Podstawowe definicje 628 40.2. Toksykologia kosmetyków 629 40.2.1. Znaczenie toksykologii kosmetyków i stopień jej rozwoju 629 40.2.2. Zakres współczesnej toksykologii kosmetyków 630 40.3. Ocena bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 631 40.3.1. Wstępne dane na temat oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 631 40.3.2. Aktualne regulacje prawne i inne dokumenty potrzebne do oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 632 40.3.3. Raport z oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 634 Piśmiennictwo 651 41. Ekotoksykologia – Ryszard Laskowski 533 41.1. Wstęp 653 41.2. Ekotoksykologia jako nauka podstawowa 653 41.3. Ekotoksykologia jako nauka używana 654 41.4. Ekotoksykologia organizmu 655 41.4.1. Koszty detoksykacji – ogólna teoria stresu 656 41.4.2. Toksykokinetyka i toksykodynamika (TK-TD) 665 41.5. Ekotoksykologia zespołów 668 41.6. Ekotoksykologia w praktyce 670 Piśmiennictwo 674 42. Toksykologia środowiska – Bogusław Buszewski, Katarzyna Rafińska, Paweł Pomastowski, Aneta Krakowska-Sieprawska, Agnieszka Rogowska, Anna Król 677 42.1. Znaczenie toksykologii środowiska we współczesnym świecie 677 42.2. Wpływ zanieczyszczeń na ekosystemy 679 42.3. Źródła substancji toksycznych w środowisku naturalnym 681 42.4. Drogi migracji substancji toksycznych w środowisku 683 42.5. Cykl oceny ryzyka środowiskowego 684 Piśmiennictwo 686 43. Nanotoksykologia – Marcin Kruszewski, Agnieszka Grzelak, Lucyna Kapka-Skrzypczak, Anna Małgorzata Lankoff 687 43.1. Wstęp 687 43.2. Wnikanie nanomateriałów do komórek 688 43.2.1. Kinetyka wnikania nanomateriałów do komórek 688 43.2.2. Komórkowe mechanizmy warunkujące wnikanie nanomateriałów 688 43.2.3. Dystrybucja we wnętrzukomórkowa 689 43.3. Biodystrybucja, farmakokinetyka i likwidowanie nanomateriałów z organizmu 689 43.4. Toksyczność nanomateriałów 691 43.4.1. Toksyczność nanomateriałów in vitro 691 43.4.2. Toksyczność nanomateriałów in vivo dla ssaków 692 43.5. Rola układu immunologicznego w odpowiedzi na działanie nanomateriałów 694 43.6. Rola stresu oksydacyjnego w toksyczności nanomateriałów 695 43.7. Podsumowanie 698 Piśmiennictwo 698 44. Toksykologia weterynaryjna – Andrzej Posyniak 703 44.1. Wstęp 703 44.2. Specyfika zatruć zwierząt 703 44.3. Czynniki determinujące działanie trucizn u zwierząt 706 44.4. Toksykokinetyka 709 44.4.1. Procesy metaboliczne w organizmie zwierzęcym 710 44.4.2. Rola mikroflory trawieńca w procesach metabolicznych 711 44.4.3. Wpływ innych substancji obcych na biotransformację 711 44.5. Bezpieczeństwo wykorzystywania pasz 713 44.5.1. Ryzyko przechodzenia substancji toksycznych do żywności 713 44.6. Toksyczne działanie pestycydów 714 44.7. Toksyczne działanie mykotoksyn i mykotoksykozy 718 44.8. Toksyczne działanie roślin 719 44.8.1. Dlaczego zwierzęta zjadają trujące rośliny? 720 44.8.2. Substancje toksyczne występujące w roślinach 720 44.9. Toksyczne działanie żywności 722 44.10. Toksyczne działanie trwałych związków naturalnych 722 44.11. Toksyczne działanie metali 723 44.12. Toksyczne działanie azotanów(V) i azotanów(III) 724 44.13. Zatrucia lekami weterynaryjnymi i dodatkami do pasz oraz na skutek zafałszowania pasz 724 44.13.1. Zabezpieczenie konsumentów przed pozostałościami leków 727 44.14. Zatrucia lekami, substancjami chemii gospodarczej i innymi substancjami 728 44.15. Zatrucia jadem zwierzęcym 729 44.16. Weterynaryjna diagnostyka toksykologiczna 729 44.17. Nowoczesnanie lecznicze w zatruciach zwierząt 732 Piśmiennictwo 734 45. Toksykologiczna ocena ryzyka zdrowotnego – Adam Prokopowicz, Andrzej Sobczak 735 45.1. Wstęp 735 45.2. Identyfikacja zagrożenia 738 45.3. Ocena zależności dawka–odpowiedź 742 45.4. Ocena narażenia 749 45.5. Charakterystyka ryzyka 750 45.6. Nowe kierunki w ocenie ryzyka zdrowotnego 752 Piśmiennictwo 754 Skorowidz – tom II 755