Rząd wszechmogący (Instytut Ludwiga von Misesa)

"Rząd wszechmogący" to pierwsza anglojęzyczna książka Ludwiga von Misesa. Jej wydanie w 1944 roku stało się ozdrowieńczym szokiem dla umęczonych wojną elit zachodniej Europy i Ameryki. Współcześnie, w dobie powracającej mody na kontrolowanie poprzez instytucje państwa kolejnych sfer życia gospodarczego i osobistego "Rząd wszechmogący" to wyśmienita przestroga przed rozwojem etatyzmu oraz narzędzie edukacji historycznej, politologicznej i ekonomicznej.

Mises w swojej książce rozważa i odrzuca kilka popularnych w tamtym czasie wyjaśnień powstania nazizmu, takich jak wrodzone ułomności niemieckiego charakteru narodowego. Zamiast tego patrzy na powstanie złowieszczej ideologii, którą określa mianem etatyzmu.

Mises na początek wskazuje, w jaki sposób upadł pruski liberalizm. Intelektualiści odrzucili wolny rynek na rzecz rozwiązań, które nie miały żadnego wsparcia ze strony poprawnej teorii ekonomii, a za to wskazywały na rolę państwa w produkcji narodowej potęgi i dobrobytu.

System nazistowski był zwiększeniem wcześniejszych tendencji etatystycznych w czasach Bismarcka i Wilhelma. Austriacki ekonomista nad wyraz odrzuca marksistowski wymysł, iż nazizm był wyrazem monopolistycznego kapitalizmu.

Wręcz przeciwnie, nazizm stanowił odmianę socjalizmu: zachowano formę własności prywatnej, jednak kontrolę i planowanie przekazano w ręce państwa. Na koniec Mises omawia reformy, które należy podjąć po zakończeniu drugiej wojny światowej.

Opowiada się za pokojem i wolnym rynkiem, a propozycje centralnego planowania w skali światowej poddaje miażdżącej krytyce.,,Wydany w trakcie drugiej wojny światowej Wszechwładny rząd to jedna z pierwszych książek Misesa napisanych po angielsku.

Jest to głównie analiza podstawowych cech państw nazistowskich i faszystowskich. Po publikacji zdobyła popularność w kręgach nauk politycznych jako podstawowa antyteza dla dominującej wówczas marksistowskiej analizy faszyzmu i nazizmu, wedle której stanowiły one,,ostatnie stadium" kapitalizmu - kiedy to,,klasa kapitalistyczna" zwraca się do państwa o pomoc, by maksymalnie zwiększyć swój ucisk w celu sterroryzowania marksistów i ruchu,,klasy robotniczej".

Mises był jednym z pierwszych analityków poddających tę koncepcję krytyce i wskazujących na to, iż nazizm i faszyzm były systemami totalitarnymi i kolektywistycznymi, a jako takie miały więcej wspólnego z komunizmem niżeli z wolnorynkowym kapitalizmem.

Co więcej, były one logiczną konsekwencją galopującego etatyzmu i militaryzmu w społeczeństwach przedfaszystowskich. Dla zafascynowanych Marksem intelektualistów z lat czterdziestych powiązanie przez Misesa faszyzmu z marksistowskim socjalizmem było rzeczą szokującą, a jednocześnie utorowało drogę dla koncepcji wykonanej poprzez Arendt i Friedricha, wedle której,,totalitaryzm" był wspólną cechą trzech znacznych etatyzmów XX wieku".

Murray Rothbard,,Książka Misesa jest wciąż aktualna. Nie ma już niemieckiego nazizmu, lecz pozostał problem rodzących się w głowach polityków nowych nacjonalizmów. [...] Trudno uwierzyć, ale te same ideologiczne założenia, które stworzyły nazizm i przekonały Niemców do pójścia na wojnę w celu poszerzenia przestrzeni życiowej, są przyjmowane za dobrą monetę przez masy we współczesnym świecie.

[...] Miejmy nadzieję, że lektura książki Misesa pomoże nowym elitom intelektualnym zrozumieć, że tylko w oparciu o wolny handel i dobrowolną współpracę pomiędzy ludźmi rozmaitych języków i ras będzie można stworzyć podwaliny dla pokojowego współżycia wszystkich narodów".

o.