Pomorze zachodnie w polskiej nauce, publicystyce i działalności politycznej w latach 1919-1939

Praca składa się czterech rozdziałów, z których pierwszy obejmuje okres wyznaczania i krzepnięcia północno-zachodniej granicy Polski w latach 1919-1920. Już w tym czasie historia Pomorza Zachodniego była przywoływana jako dowód naporu niemieckiego, którego skutkiem było skurczenie się polskości jedynie do jego wschodnich powiatów.

Przyłączenie ziem lęborskiej i bytowskiej do odradzającego się państwa stało się wówczas celem dyplomatów i pragnieniem tysięcy mieszkających tam Polaków. Drugi rozdział jest prezentacją miejsca Pomorza Zachodniego w nauce polskiej okresu dwudziestolecia międzywojennego.

Jest to jedyna część pracy, w której chronologia ustąpiła prezentacji zagadnieniowej: kolejne podrozdziały wyznacza tu geografia życia naukowego w Polsce. Zainteresowanie historią, archeologią, językoznawstwem czy geografią tego terytorium przejawiło się istotnie wśród naukowców poznańskich.

Walczyli oni z nauką niemiecką, kierującą się politycznym celem odebrania Polakom praw do posiadanych ziem zachodnich. Po stronie polskiej mobilizowano siły, działając w pojedynkę, jak i w zróżnicowanego typu organizacjach i stowarzyszeniach.

Polscy uczeni nie tylko poszerzali wiedzę, lecz ich ambicją było też upowszechnienie jej w społeczeństwie. Właśnie występowanie Pomorza Zachodniego we wszelkich publikacjach nastawionych na szerokie kręgi odbiorców jest przedmiotem kolejnego, trzeciego rozdziału.

Być może właśnie publicystyka jest najlepszym zwierciadłem nastrojów, jakie panowały wśród polskich elit opiniotwórczych. Za jej pośrednictwem dodatkowo politycy i naukowcy wygłaszali swoje poglądy na temat traktatu wersalskiego i sąsiedztwa polsko-niemieckiego w odważniejszy sposób niżeli w oficjalnych wypowiedziach.

W tej części pracy znajdują się także przykłady upowszechniania wiedzy na temat Pomorza Zachodniego np. Przez wykłady otwarte dla szerokiej publiczności. W czwartym rozdziale zaprezentowane zostały oddziaływania polskich konsulatów w Szczecinie i Pile oraz polskich organizacji społecznych i politycznych na polską mniejszość wschodnich powiatów Pomorza Zachodniego.

Przyjęty tu został generalnie układ chronologiczny, jednakże w pierwszej części zakłóciły go nieco odwołania do wydarzeń i dokumentów z lat późniejszych, które w pełni charakteryzowały podjęte zagadnienie.

Zaznaczyć należy, że zakres działalności przywoływanych tu instytucji nakładał się: podejmowano współpracę na najróżniejszych polach, próbując osiągnąć jak najkorzystniejsze rezultaty. Najpełniejszy obraz tych działań zawierały dokumenty konsulatu szczecińskiego i na nich w pokaźnej mierze opiera się treść tego rozdziału.

ponadto, ze względu na to, iż w świetle dokumentów to działalność konsulatów stanowiła najbardziej wyraźny przejaw dążeń polskich do utrzymania i wzmocnienia polskości ziem lęborskiej i bytowskiej, jej prezentacja jest dość wielka, choć bezsprzecznie niepełna.

Pominięte zostały szczegóły przebiegu niektórych przedsięwzięć, a część z inicjatyw, które pozostały wyłącznie na papierze, nie została w ogóle uwzględniona. Natomiast wśród organizacji, które mogły mieć wpływ na kształtowanie opinii publicznej, zainteresowanie ziemiami leżącymi za północno-zachodnią granicą Polski przejawiał praktycznie tylko Związek Obrony Kresów Zachodnich (ZOKZ), funkcjonujący od 1934 r.

jako Polski Związek Zachodni (PZZ). (Fragment Wstępu)