Człowiek śmiechu (Armoryka)

Hugo pisał książkę w czasie swojego wygnania na Guernsey. Początkowo miała ona nosić tytuł ‘Na rozkaz króla’ i w dodatku podkreślać tym samym jej zasadniczą treść. Tytułowy człowiek śmiechu stanowi, podobnie jak wcześniejsze hugoliańskie „potwory", symbol całego ludu, utrzymywanego w ciemnocie, lecz z natury szlachetnego, obdarzonego błyskotliwymi uczuciami w obszerniejszym stopniu aniżeli klasy rządzące.

Ponownie Hugo eksploatuje motyw człowieka odepchniętego przez społeczeństwo, jak i człowieka, który dobrowolnie wybrał samotność. Rażącą różnicę pomiędzy oceną takich ludzi przez społeczeństwo i z punktu widzenia moralności podkreślają imiona nadane bohaterom, zwłaszcza imię ślepej dziewczyny, Dei (łac.

bogini). Scena, w której Gwynplaine w parlamencie usiłuje przybliżyć nędzę ludu arystokratom, ostrzega ich przed realnymi konsekwencjami przewrotu społecznego i zostaje wyśmiany, jest jednocześnie aluzją do sytuacji we Francji przed rewolucją, jak i ostrzeżeniem skierowanym od autora do rządzących krajem.

Nieprzypadkowo bowiem akcja utworu toczy się w Anglii przedrewolucyjnej, a jej główną osią jest radykalna opozycja pomiędzy ludem. (za Wikipedią).