Ciało a możliwości poznawcze podmiotu w filozofii i w naukach społecznych o kulturze fizycznej (Joanna Femiak)

Koncepcja „podmiotu poznania" jest nową kategorią dla filozofii kultury fizycznej pozwalającą na wyodrębnionie milcząco zakładanych zdolności poznawczych człowieka w ramach danej dziedziny kultury fizycznej.

Wśród nauk o kulturze fizycznej nie ma jednego zakładanego „podmiotu poznania", czego dowodem jest użytkowanie przeróżnych metodologii. Inspiracją dla tej pracy, która płynęła właśnie z tego poziomu analizy była obserwacja pojawiających się metod badawczych analizujących opinie, odczucia, poglądy i doświadczenia badanych osób.

Metody te określamy mianem metod jakościowych. Mimo ustrukturyzowanych narzędzi badawczych formujeją przestrzeń do wyrażenia przez osobę badaną swego subiektywnego zdania lub opinii. Podmiot jest traktowany jako źródło wiedzy, a nie jako jej deformacji, którą należy ominąć badając jedynie fakty przystępne przy obserwacji i poddające się analizie statystycznej.

Na poziomie refleksji antropologicznej w prezentowanej pracy podejmuję wysiłek odpowiedzi na pytania jaka jest natura doświadczenia wewnętrznego i autorefleksji nad nim w perspektywie dociekań fenomenologów? Jakie założenia na temat ciała i jego percepcji są obecne w naukach społecznych o kulturze fizycznej? O jakie wątki mogą wzbogacić nauki o kulturze fizycznej fenomenologiczne kategorie „ciała autonomicznego", „ciała upodmiotowionego" i „zintegrowanego podmiotu poznania"? Dlatego również na poziomie rozważań antropologicznych sięgnęłam po pisma autorów z nurtu fenomenologicznego, których ujęcie ciała, doświadczenia wewnętrznego i świadomości pozwala zrekonstruować antropologiczne podstawy milcząco zakładane,używane na poziomie użytkowanych metod jakościowych.

Odsłanianie owej antropologicznej perspektywy rozpoczęłam w pracy od Kartezjusza. Kanta, Hume'a, Locke’a, aby dokonać rekonstrukcji wspólnych cech, jakie prezentują w myśleniu o ciele. Zamknęłam je w określeniu „uprzedmiotowione ciało".

Zabieg ten pozwolił mi na wyłonienie cech ciała „uprzedmiotowionego", a następnie na wyróznionie ich konsekwencji na poziomie epistemicznym dla samego podmiotu. Główna z nich to „bierna subiektywność", ciało i jego wrażenia są niedostępne dla podmiotu albo ignorowane, bowiem ciało przynależy do świata rzeczy i jest jedynie postrzegane jako komponent doświadczenia zewnętrznego.

Ciało jest dostępne jedynie poza podmiotem, a to oznacza, iż przysługują mu kategorie opisu jak każdej rzeczy zewnętrznej, czyli można je standaryzować, porównywać, a nawet tworzyć wzorce do powielania.

Sięgając po dorobek fenomenologów chciałam przybliżyć ciało jako przedmiot oglądu wewnętrznego, doświadczenia wewnętrznego. Zaprezentowane poglądy są próbą włączenia ciała w sferę podmiotu w dwóch znaczeniach.

Jedno z nich związane jest z kategorią „autonomii ciała", która opisuje jego autonomiczne względem „ja" zdolności uczenia się (pamięć mięśniowa), interpretacji informacji kinestetycznych i przestrzennych, reakcji odruchowych.

Drugie znaczenie związane jest z kategorią „upodmiotowienia ciała" opisująca informacje, którymi ciało przejawia się „ja" jako fenomen przystępny w doświadczeniu wewnętrznym. Rozważania dotyczące ciała w świetle fenomenologii, uzupełniają wizję medyczną, biologiczną ciała.

Stanowią propozycję teoretyczną dla tych nauk, dla których wizja medyczna czy biologiczna ciała jest za uboga, żeby realizować swoje cele poznawcze i do nich zaliczam nauki społeczne o kulturze fizycznej.

Z obszaru refleksji nad teorią nauki w prezentowanej pracy jest rozdział dotyczący pozaracjonalnych treści poznania. Nauka w swoich procedurach po pierwsze nadal drugoplanowo traktuje dane jakościowe dotyczące podmiotu, a po drugie najszczególniej ceni sobie perspektywę intelektualną poznania, pomija i nie uwzględnia świata przeżywanego, nie poznaje bogactwa jakościowych, seksownych przeżyć cielesnych.

Tymczasem ciało jest autonomicznym nośnikiem danych odczytywanych na poziomie znaku, metafory, odczucia kinestetycznego, emocjonalnego fizycznego. Treści te nie będą mieć swego miejsca w nauce, jeśli nie rozszerzymy definicji danych, które poddajemy i tak ostatecznie procesowi nazywania i ujmowania w pojęcia.

Wyłonienie cech specyficznych dla opisu ciała w perspektywie fenomenologicznej, przystępnego w doświadczeniu wewnętrznym, to zabieg autorski i nowy w odniesieniu do kultury fizycznej. Pozwala on nazwać założenia dotyczące człowieka i jego ciała, przyjmowane często nieświadomie w teorii sportu, rekreacji, rehabilitacji i wychowania fizycznego.

„Integracja podmiotu poznania" to koncepcja, w której opisany jest cykl nabywania świadomości własnego ciała za pośrednictwem wrażeń kinestetycznych, przestrzennych, metafory ruchowej, percepcji swych emocji.

Uważam, że im więcej jest propozycji teoretycznych, które odsłaniają fenomen samopoznania, tym łatwiej będzie praktykom o inspiracje na poziomie konstruowania metod i rozwiązań, które te procesy będą inicjować w obszarach edukacji czy rehabilitacji.