Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywilizacji w dobie Oświecenia

Podział na Europę Zachodnią i Wschodnią jest jednym z najszczególniej rozpowszechnionych stereotypów europejskich. Tym razem przygląda mu się Larry Wolff – profesor na New York University, a zatem człowiek spoglądający na obie strony tej granicy z pewnego dystansu.

Wolff uderza w samo sedno i zadaje pytania o to, jak i po co skonstruowano ten mit „gorszej" Europy Wschodniej, dlaczego Europę Środkową odbijano niczym piłeczkę pingpongową, dlaczego z taką łatwością przesuwano linię, która zawsze oddzielała Cywilizację od Barbarii, Kulturę od Natury, Ludzi od Bestii.

W swojej książce poświęconej sposobom, w jaki zachodnioeuropejskie Oświecenie projektowało wyobrażenia Europy Wschodniej, Wolff próbuje wyjść poza pary opozycji i stereotypów dotyczących tego regionu i sprawdzić, w jaki sposób one powstawały. Przygląda się nie tyle Europie Wschodniej, co stanowi wiedzy Europy Zachodniej na temat Wschodu, propozycji jego „ucywilizowania", „uporządkowania" i podboju. Podejrzliwie i krytycznie przygląda się pismom filozofów, sztukom teatralnym, pamiętnikom, listom i kodeksom prawnym. Jego bohaterami są Katarzyna II, Wolter, Rousseau, Casanova, pierwsi badacze, antropolodzy, dyplomaci i wojskowi. Ale też Edward Said, Jacques Derrida i Michel Foucault.

Ten wykształcony w Oświeceniu paradygmat myślenia o Europie Wschodniej wciąż jest aktywny, wpływa nie tylko na wyobrażenia kulturowe, lecz także na działania polityczne i ekonomiczne, a także przyporządkowania ideologiczne i światopoglądowe, domagające się od Europy Środkowej potwierdzania wciąż na nowo jej „europejskości" i przydzielające określone role – według których na przykład Polce przypada w udziale pozycja przedmurza wobec wpływów rosyjskich.

Wolff ma świadomość,proces, który opisuje, doprowadził nie tylko do podboju Europy Wschodniej poprzez Napoleona, ale jego wynikiem ostateczną była także hitlerowska ekspansja na Wschód oraz ciągle aktualna polityka wobec Rosji. Pyta zatem o jego źródła,w dodatku o to, co sprawiło, iż stał się on komfortowym schematem, żywym choćby współcześnie.

Autor nie ogranicza się do studiowania kolejnych pism – schodzi na pola bitew, przedstawia efekty wojen, jakie przetaczały się przez Europę sto lat wcześniej i później. Z konstruktów rozmaitych „Europ" Wolff wyprowadza bardzo konkretne konsekwencje polityczne, posiadające wpływ na największe konflikty XX wieku.